İsmail Kaygusuz

(Dr., Emekli öğretim görevlisi, araştırmacı yazar)

Onar Köyü Hakkında

Onar Köyü Doğu Anadolu Bölge’sinin batı kesiminde,Yukarı Fırat havzasında yer alı; Fırat vadisinin batı yakasında Malatya iline 105 km., Arapkir ilçesine ise 15 km.uzaklıktadır. Köyün toprakları güneydoğuda Selamlı Köyü, kuzey ve batıda Aktaş (Kocu) ve Günyüzü (Gebük) Köyleri, kuzeyde Yukarı Yabanlı, kuzeybatıda Kayakesen (Amberge) köyleri ile sınırlanmış çok eski bir yerleşim yeridir. Köy tarihsel süreç içinde idarî bölünüş olarak bir süre Erzincan İli’nin Kemaliye İlçe’sine, bir süre de Elazığ ili’ne bağlı olarak kalmıştır.

Onar Köyü, Malatya–Arapkir karayolunun Arapkir’e 8 km. kala güneydoğuya doğru 5 km. içerde, sağlam bir zemin üzerine kurulmuştur. Köyün güneyini baştanbaşa saran ve asırlık dut ağaçlarının oluşturduğu yemyeşil bahçelerle kapladığı derin vadiden ayıran kayalıkta Roma döneminden kalma kaya mezarları (mağaralar) bulunmaktadır. Kuzey–güney yönünde “Yukarı” ve “Aşağı” olmak üzere iki mahalleye ayrılmıştır. Son yıllarda oluşturulan yapılaşma ise “Karşıbağ” adı ile anılan köyün karşısında gerçekleşmiş. Kışın boşalan, sadece 25-30 ailenin kış mevsimini geçirdiği Onar, Mart ayından Kasım’a kadar dolup taşıyor emekliler, kadınlar ve çocuklarla.   Büyük sosyolojik dönüşüm olan kentleşmenin sonucu, Onarlılar İstanbul’un değişik semtlerinde savrulmuş durumdadır. Köyde sürekli kalan yetmiş-seksen kişiye karşı, iki bin nüfusu aşkın ve yaklaşık beş yüz hanede yaşayan bu insanlar; ne yazık ki artık birbirini tanımayacak duruma gelmiş ve daha kötüsü, büyük ekonomik gelişmeye ve varsıllaşmaya karşın, bir kültürel yozlaşmanın eşiğinde bulunmaktadır.

Yazının devamını
 
dosyasından okuya bilirsiniz.

İsmail Kaygusuz (Dr., İ.Ü. Ed. Fak. Öğretim Görevlisi Emeklisi, Araştırmacı-Yazar)

Köy Ensititülerinin Kuruluşu, Amaçları ve Uygulamalar

Köy Enstitüleri,  Cumhuriyetin aydınlanma evresinin önemli bir parçası ve Türkiye’de nüfusun %80’inin yaşadığı köylük alana, yani geniş kırsal kesimlere en büyük hediyesiydi.

Köy Enstitülerini Araştırma ve Eğitimi Geliştirme Derneği Başkanı Prof. Dr. Güler Yalçın’ın (www.koyenstituleriegitim.org) dikkat çektiği üzere  Mustafa Kemal Atatürk’ün,

 “Çocuklarımıza o şekilde bir eğitim vermeliyiz ki ticaret, tarım ve sanat dünyasında ve bunların çalışma alanlarında yararlı olsunlar, etkili olsunlar, çalışkan olsunlar, yaratıcı birer organ olsunlar. Bu nedenle eğitim programımızda, gerek ilk tahsilde, gerek orta öğretimde; verilecek bütün bilgiler, bu görüşe uygun olmalıdır...”

“Erkek ve kız çocuklarımızın eşit olarak, bütün öğretim basamaklarındaki eğitim ve öğretimlerinin iş ilkesine dayanması önemlidir. Yurt çocukları, her öğretim basamağında ekonomik alanda yapıcı, etkili ve başarılı olarak yetiştirilmelidir” sözleri

İsmail Kaygusuz

Halk muhayyilesi ya da toplumsal bilincin yarattığı keramet söylencelerinin hepsinin de örtülü sosyal, ekonomik, tarihsel, vb., nesnel temelleri vardır. Özelliğine göre kalın ya da ince dokunarak kapatılmış örtülerin açılmasıyla nesnel gerçeklik ortaya çıkar. Ancak menakıb adı verilen veli söylencelerini, doğaüstü olaylar oluşu dolayısıyla saçmalık ve akıldışılıkla suçlayarak bir kenara atamayız. Gerçekte toplum bilinci, bulunduğu çevreyi mutlu ve rahat yaşanası bir dünyaya çevirmenin özlemini, kutsal kişi görünümüne soktuğu yiğit, erdemli, insan sever ve tanrısal gücü kendisinde toplamış Veli’nin önder olduğu ortama yoğunlaştırıp doyum sağlamaktadır.

Veli söylencelerinin, diğer bir deyimle tanrı dostları anlamına gelen velilere yüklenen keramet olaylarının değişik zaman ve yerlerde benzer niteliklerde ortaya çıktıkların görüyoruz. Tarihin ilk dönemlerinden itibaren kutsal alanların, bir sonraki din ve inanç sistemlerine yerini terk ederken, hiç yadsınmadan söylenceleri de ortak toplumsal bilinç tarafından yeni toplumlara taşınmıştır. Hacı Bektaş Veli’nin Velâyetname’deki kerametlerini bu bakış açısından incelemiştik.[1] Onar Dede’nin keramet söylencelerini de aynı bakış açısından bakarak inceleyip yorumlamak istiyoruz. O zaman, keramet örtüsünü kaldırarak altındaki sosyal ve tarihsel gerçeklerin neler olduğuna bakalım. “Onar Dede Destanı” olarak adlandırdığımız Derviş Muhammed’in[2]  hece vezni ile yazmış olduğu on kıtalık şiirinde Şeyh Hasan Onar hakkında zamanımıza ulaşan keramet söylencelerinin bir çoğunu bir veya birkaç dize içerisinde anlatmış olduğunu görüyoruz. Destanı dörtlük dörtlük düzyazıya çevirerek açıklarken yorumlarımızı da birlikte yapalım:

İsmail Kaygusuz

Onar köyünün geçmişini uzaktan yakına üç büyük tarihsel evre içerisinde görmek ve incelemek gerekir. Anadolu Selçuklu Sultanı Alâaddin Keykubat(1221-1237) döneminde Onar Zaviyesi yerleşim birimi çerçevesinde vakfedilmiş köyün arazisinde çok uzun süren bu tarihsel çağların neredeyse kesintisiz yaşandığı anlaşılmaktadır. Bu yerleşmeleri şöyle sıralayabiliriz:

I.Prehistorik(Tarih öncesi) Neolitik ve Kalkolitik yerleşmeleri

II.Hellenistik-Roma-Bizans yerleşmeleri

III.Selçuklu Dönemi Türkmen (Bayat) Yerleşmesi ve Kolonizatör (kururcu, yerleşimci) Şeyh Hasan Onar

Onar Dede ve Sultan Onar unvanlarıyla da anılan Şeyh Hasan Onar, bir çok Anadolu evliyası gibi Horasan kökenlidir. Tarihsel olarak kendisinin, Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde İsfahan valisi; bu kentin yakınlarındaki bâtınilerin yaşadığı Halâdgâh kalesinin sahibi Emir Onar’ın kızından torunu olduğunu düşünüyoruz. Bu düşünceye nasıl vardığımızı kısaca açıklamak gerekiyor: Şeyh Hasan Onar’ın Bağdad Abbasi halifesi tarafından Selçuklu Sultanı’na gönderilmiş olan elçilik heyetini oluşturan zamanın tanınmış bilginleri arasında bulunuşu, onun Abbasi sarayında gördüğü saygı ve tanınmışlığının kanıtıydı. Bu bizi, onun bir askeri aristokrat aileden gelmiş olabileceği kanısına götürdü. Şeyh Hasan’ın ek ismi, hâlâ yaşamakta olan ‘Onar’ sözcüğünün bir ecdad-soy veya aile adı olması olasılığından hareketle araştrımaya başladık. İşte o zaman karşımıza Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın (öl.1092) gözde Sipehsaları (başkomutanı) İsfahan emiri Onar Bilge Beg (öl.1099/1100) çıktı. Melikşah’ın oğulları arasında yapılan savaşlardan birinde öldürülen Emir Onar’ın damadı Sultan Alparslan’ın torunlarından biridir. Bu kişi Basra, Şam, Fars atabegliklerinde bulunmuş, Mengü Bars’tır. Ayrıca Mengü Bars’ın 1158’de Abbasi Halifesi topraklarında baş kaldırıp yağmalara girişmiş olan İva Perçem Türkmenlerinin ayaklanmasının bastırarak dönemin Halife’sini kurtardığı bilinir. Bu halife, Şeyh Hasan Onar’ı Selçuklu Sultanı’na gönderdiği heyetin içine katan halife Nasr Lidinillah’ın babasıdır. Bu demektir ki, Halife çocukluğundan beri Şeyh Hasan’ı Mengü Bars’ın oğlu olarak tanıyordu. Eğer farklı bilgi ve belgeler ortaya çıkmadığı takdirde, Sultan Onar’ı aynı zamanda Selçuklu hanedan ailesinin bir mensubu görmek durumundayız.

AHİRETTE BİR DİKTATÖR
YA DA

SAMSATLI LUKİANOS’LA AHİRET RÜYASI

İSMAİL KAYGUSUZ

Prologos ve epilogos kişileri:
YAZAR, gelecekten gelen gezgin
LUKİANOS (LUKİYANOS), 2.yüzyıl gezgini, Süryani asıllı Samsatlı yazar
1.EŞEKLİ ADAM/EPHİALTES (EFİALTES) Lukianos’un çocukluk arkadaşı
2. EŞEKLİ ADAM/ YUSUF, Yazarın çocukluk arkadaşı
Ahiret Yolcuları Ve Mitolojik Kişiler:
KLOTHO (KLOTO)    İnsanların ipini eğiren kader tanrıçası
KHARON (HARON) Ahirete açılan kapılardan Aheron ırmağı kayıkçısı, ölüleri para karşılığında karşı kıyıya geçirir
MENİPPOS Doğaya uygun yaşayan köpeksi (cynic) felsefeci ruhu
HERMES Ruhlar sürüsünü ahirete götüren çok işlevli bir tanrı
KYNİSKOS (KİNİSKOS) Bir diğer köpeksi felsefeci ruhu
MEGAPENTHES (MEGAPENTES)  Tyrannos; zorba kral, diktatör ruhu
MYKİLLOS (MİKİLLOS)  Ayakkabıcı, ayakkabı tamircisi köşker ruhu
RADAMANTHYS (RADAMANTİS) Ahiret başyargıcı
TİSİPHONE (TİSİFONE)   Alkmaion‘la Manto’nun kızı, ölüler sürüsünü Hermes’ten teslim alıp yargıç huzuruna çıkaran, katillerden öç alan tanrıça
MİNOS    Ahiret yargıçlarından
SOSTRATOS   Bir katil ruhu