Oku, bilgilen, fikir sahibi ol; zihnin ve gönül dünyan zenginleşsin! Ürettiğimiz bilgiler özgür, özgün ve karşılıksızdır. Alıntı yap, indir, adımı silip sahiplenmeden kayıt altına al ve yakınlarınla dostlarınla paylaş!

Dr. Ismail Kaygusuz

 

 

MAKÂLÂT’IN TÜRKÇE YAZMA NÜSHASI

 

Türkçe yazıya çeviren: Dr. Vural Genç

Yorum, açıklama-karşılaştırma ve dipnotlar: Dr. İsmail Kaygusuz

Çalışmamızda kullandığımız Türkçe nüsha, Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli1500 numara ile kayıtlıdır. Yazma eserin dış ebatları 200x145, iç ebatları ise 130x90 mm’dir. Türkçe nesih yazı ile her sayfada 11 satır olmak üzere 53 yapraktan oluşan eserin istinsah tarihi 977’dir.

Başı (1b):

“Hâzâ kitâbu Makâlât-i Kutbu’l-âlem el-Haci Bektâş el-Horâsânî kaddesellahu sirruhu’l-azîz. Bismillahirrahmanirrahim, şukr-i minnet u sipâs ol TengriTe’âlâ hazretlerine olsun kim…”

Sonu (53b):

“… ma’lûm olunga ve sallalahu ‘alâseyyidinâ Muhammed ve âlihi ecma’în, temmetu’l-evrâkbi-avni’llahi’l-meliki’l-hallâk ve bihinesta’în. (… biline ve Allah’ın selamı efendimiz Muhammed ve bütün Ehl-i Beytine olsun. Yaratıcı Tanrı’nın –ki biz O’ndan yardım diliyoruz- yardımıyla kitap sona erdi.)

El-fakîr Dervîş Hodaverdi gafare’llahulehuma ve li-cemî’i’l-muminîne ve’l-mu’minâti.(Fakir Derviş Hodaverdi, Allah onlara ve inanan bütün erkek ve kadınlara mağfirette bulunsun.)

Târîh: 977 (1569) 26 Temmet fi vakti’l-adha fi evailu safer-i mübarek

Her kim diler lütf-u Hakdan kazana

Fatiha okuya bunı yazana

Ber-makâm-ı dergâh-ı Sultan Hacım

Ya Allah ya Muhammed ya Ali 

Haza Kitabu Makâlât-ı Kutbu’l-âlem el-Hacı Bektaş-i Horasani Kaddese allahu sırrahu’l-aziz [1]

1. [İnsan Toplulukları Kaç Bölük Yaratılmıştır?]

Bismillahi’r-rahmâni’r-rahim

Şükr ü minnet ü sipas ol Tengri [2] Teâlâ Hazretine olsunkim biz zaif  biçare kulları yoktan var eyledi ve dahi hem bizlere iman ve İslâm rûzi kıldı ve cümle mahlûkatın rızkların malûm ve maksûm kıldı. Ve dahi selâm ve salâvat ol peygamberler serverine ve mürseller ulusuna ve enbiyalar mihterine olsunkim dügeli âlemi onun dostluğuna yarattı ve dahi ol Hazret-i Resûlullah evladına ve ahbabına ve etbâına [3]olsunkim yeğrek kavimlerdir ve aru ehillüdür ve selleme teslimen kesiren ve hem ol padişah-ı /2a/ âlem-i Tengri Teâlâ [4]döne geldi Islâm ehlinin muteber ruhların ahrette merhum ve mağfur kıldı ve dahi çok selâm ve tehiyyet [5]ol esrar sözlü ve kelecisi tuzlu ve lâtif sözlü ve güler yüzlü [6] ve makâlât ıssı [7]ve şerî ‘at suyı ve tertib-i mârifet ve genc-i hakikat ve [8]makâm ehli ve sevmedi cehli ve sahib-i genc-i ulûmu’l-dünya ol kutb-u malûm [9] el-Hacı Bektaş-ı Horasani (Kaddese allahu sırrahu’l-aziz),  [10]ol din çerağı iman nurunun yağı ve erenlerin durağı şöyle beyan kılurkim Hak subhanehu Teâlâ Âdemi dört dürlü nesneden yarattı ve hem dört bölük kıldı ve hem dört dürlü tâatte kodı ve dört dürlü arzuları vardur ve dört dürlü halleri vardur.

İmdi /2b/ dört dürlü nesnedenkim yarattı; evvel topraktan, ikinci sudan, üçüncü oddan, dördüncü yelden yarattı ve dahi dört gürûh kim kıldı.

Evvel güruh-ı abidlerdür kim bunlar şerî ‘at kavimleridir ve aslı yeldendir. Pes yel safidür ve hem kavidür; zirakim yel esmeyince daneler samandan ayrılmaz. Ve ger yel esmeyeydi mecmu’ âlem dügelisi yıyıdan  helak olaydı imdi helâl ve harâm ve mısmıl ve murdar kamusı şerî ‘at birle malûm olur zirâ şerî ‘at kapusu ulu kapudur nitekim Çalap Celle Celalehu cümle dürlü nesnekim yarattı kuran içinde yâd kıldı kavlehu Teâlâ vela ratabin vela yabisin illa fi kitabu mubin (K.6,59:Yaş ve kuru ne varsa apaçık kitaptadır).

 İmdi aziz-i men ki sakınmak gerektür kim, Çalap Teâlâ buyurduğun cehd /3a/ eyleyip komamak gerek ve yığlının dediği nesneden yığlanmak gerek. Pes imdi âdem olanlar kendülerin tiz ellü [11] bileler [12] ve bu resme olan kişilerin amelleri neyidigün mârifet gelüben cânı diri kıldığı yerde yâd kılur inşallahu Teâlâ amma âbidlerin tâatleri namaz kılmaktur oruç tutmaktur zekât vermektür hacca varmaktur ve gaza etmektür. [13]ve nefîr-i âm olucak kaçmamaktur ve hem cenabetten gusl eylemektür ve arzuların iste[me]yüp dünyayı terk edüp ahreti sevmektür ve halleri birbirin incitmemektür. Pes kibir ve hased ve buğz ve buhl ve adâvet bunlarda hemandur.

Amma ikinci güruh zahidlerdür ve bunların aslı oddandur ve bunlar tarikat kavimlüdür/3b/ pes benünen dün-i gün od gibi yansalar gerektür, kendülerin göyündürseler gerektür. İmdi her kim bu dünyada kendünü göyündürse, yarın ahrette dürlü dürlü azablardan kurtulur. Pes imdi bilgel kim, bir kez yanan ayruk yanmaz kavlehu Teâlâ vukuduha en-nas ve’l-hicaretu idde li’l-kâfirin (Kur’an 2, 24: Yüce Tanrı şöyle buyurmuştur; “...yakıtı insanlar ve taş olan cehennem, kâfirler için hazırlanmıştır.”) Nitekim İsa peygamber aleyhisselam teferrücde yürürken bir dağ dibine erişti su buldı içti. İlla kim ol su acı idi ve hem ol dağ dahi dembedem ditrerdi. Pes İsa aleyhisselam hal diliyle ol dağa sordu kim, “bu su niçün acıdır ve hem sen niçün dembedem ditrersin?” Ol dağ ayıttı kim, “ya Ruhullah şöyle bilgel kim Musa peygamber aleyhisselam zamanında bir yiğit gezerken nagâh /4a/ buraya geldi. Bu ayeti okudu kim kavlehu Teâlâ vukuduha en-nas ve’l-hicaretu idde li’l-kâfirin. (Kur’an 2, 24:Yakıtı insanlar ve taş olan cehennem kâfirler için hazırlanmıştır.) Pes bu ayet Tevrat’ta ve İncil’de ve Zebur’da ve Furkan’da var mıdur?” dedi. Andan İsa aleyhisselam ayıttı kim “İncil’de ve Tevrat’ta ve Zebur’da ve Furkan’da dahi bu ayet var” didi. Pes ol dağ ayıttı kim, “İncil senündür Furkan Muhammed Mustafa’nındur; imdi dua kıl kim Çalap Teâlâ beni bu ditremekten azad kılsun” didi. Pes İsa Aleyhisselam dua kıldı şolok saat ol dağ ditremekten azad oldu. Ve hem suyı dahi datlu oldu. Andan ol dağ ayıttı kim, “ya Ruhullah benüm içimde bir pir vardur ta Ben-i İsrail’den kalmıştur, müştakdur kim [14] Muhammedi göre /4b/ yahud ümmetin göre velâkin kaçan kim ol yiğit fe’tteku’n-nara’lleti vakuduha en-nasu ve’l-hicaretu ayetini okudu. Pes bu pir anı işidüp dün-i gün ağlardı bu acı su anın gözi yaşıdır ve hem bu pirin gözi yaşı çok sulara karıştı kamusunu acı kıldı imdi senün duan berekâtında ağlamağı sakin oldu ve hem acı suları dahi datlu oldu” didi. Pes İsa aleyhisselam çünkim bu heybeti gördi ibret kaldı dünyalukta bir keçküli ve bir asası ve bir suzeni (iğne) var idi anları dahi yabana attı.

İmdi aziz-i men bu dünyaluk irkenler dürlü dürlü azablardan nite kurtulalar? Nitekim Resul hazreti buyurmuştur kim aleyhu salâvat ve’s-selam ed-dunya bahrun amikun kesirun nasi yağraku fi-ha manası budur kim, /5a/ “dünya bir derin denizdür âdemlerin çoğu anın içinde gark olmuştur”. Pes zahidlerün tâati dün-i gün Tengriyi zikr etmektür ve hem bismillahi’r-rahmâni’r-rahim cümle işte yâd kılmakdur ve hem havf u recadur ve arzuları dünyayı terk itmekdür ahret içün ve hem halleri ilmu ledundendür ve kendi bilülerine hoşnud olmuşlardur. Bilmezler kim; kandan geldiler ve kanceri varurlar? Zirâ kim bunlara hidayet kapusu açılmadı. Allah’ı yâd kılmakları kendü cehdlerüyledür. Zahidlerün [15]güruhu bu kadar hemandur.

Amma Üçüncü güruh âriflerdür. Bunların aslı sudandur; bunlar mârifet kavmidür. Pes su arıdır ve hem arıdıcıdur. İmdi ârif gerekdür arı ola ve hem arıdıcı ola. Sual: Eger sordularsa kim kendülerin arılığı nedür ve arıttığı nedür? Cevab virdiler kim /5b/ ârifler katında her sözin üç {yüz} yüzi ve bir ardı vardur ve ayruklar katında her sözin yetmiş iki yüzi ve bir ardı vardur. Pes ayruklar [16] bilmezlüklerinden kelimenin ardın söylerler, kendülerin odlu eylerler. Velâkin ârifler her bir kelimenin yüzin söylerler odlu olmazlar. Pes imdi su tahirdür, kangı kaba kim girerse ol kabı gerekdür kim kendüye döndüre ve hem kendüden ayruk nesne sığmaz. [17]ve hem levni malûmdur, murdarı taşra bırağur. Pes imdi âriflerin arılığı tahirdür, girü aslına irer birikür ve hem ârifler katında şirk murdardur içlerinde komazlar taşra çıkarurlar; kendülerin arıdırlar ve hem ayrukları dahi arıdırlar. Pes imdi bilmek gerekdür, kendözünü arıtmıyan ayrukları dahi arıtmaz.

Amma şerî ‘at /6a/ katında [18]don ve tene murdar [19] değse, su yuycak donun arıdır ve hem tenin arıdır ve hem cenabetlerin dahi arıdır. Andan sonra abdest reva olur illa kim ârifler katında, suyla ne don arı olur ve ten arı olur ve ne cenabet arı olur ve ne abdest arı olur. Zirâ kim yuyucu kişi kendözini arıtmayınca, gayrı kimesneyi yumağla arıtmaz. Pes imdi bilgel kim, âdem gerekdür kim suya yaraya ve su gerekdür kim abdeste yaraya, abdest gerekdür kim namaza yaraya ve namaz gerekdür kim Hak Subhane ve Teâlânın mârifetin bilmege yaraya. Nitekim Çalap Teâlâ buyurdu kim, “degme dil mi yarar beni yâd kılmağa veya degme ten mi yarar bana tâat kılmağa veya degme tâat mı yarar benim mârifetim bilmege?”

İmdi aziz-i men /6b/ ki sakınmak gerekdür kim, kişide yaramaz fiil olmaya. Âdem arısız olduğuna sebeb budur kim, anun içinde şeytân fiili olmaktandur. Eger inanmazsan bir kabın içine suci [20]koy ve ağzını berkit ve deniz içine koy ve ol kabın taşrasını günde on kez yuğ; ta hatta on yıla değin girü bayağı sucidür, içi murdardur ve hem dahi bir kuyuya bir damla suci [21]damlasa ol kuyunun suyunu hep bir kezden çıkarsalar, taşra dökseler ol suyun döküldüğü yerde ot bitse, ol otu koyun yese, takva ehli katında ol koyunun eti haramdur. Anunçün kim sucinin [22] haramluğu ve murdarluğu şeytân fiilindendir. [23] Nitekim Hak Teâlâ buyurdu kim, innema el-hamr ve’l-meysiru ve’l-Tuflihune (K.5, 90; Yüce Allah şöyle buyurmuştur: “Ey inananlar şarap kumar dikili taşlar/putlar, fal ve şans okları birer şeytân işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz.) [24] Pes imdi aziz-i men bir damla suci bir kuyuya damladuğu çün ol kuyunun suyunu hep arıtmak gerekdür ve ol kuyunun suyı döküldüğü yerde biten otu koyun otladuğu çün eti haram oldu. Niçün? Sebebi şeytân fiili olduğu içündür. [25] Pes imdi vay ona kim, içinde kibir ve hased, buhul adâvet, tama’ öfke ve gıybet ve kahkaha ve masharaluk ve bunca dürlü şeytân fiili içinde olsa, suyla yunup nite arınsın? İmdi tahkiki şöyle bil kim, yunmağla arınmazsın. İmdi bu didüklerimüz sekiz dürlü yaramaz fiilin eğer birisi bir kişide olsa, cümle ilmi ve âmeli[26] ve tâati hebaen mensur olur; kavlehu Teâlâ fe-ca’alna-hu hebaen mensuren [27] Vay eğer sekiz dürlüsü dahi bir kişide ola, onun hali ne ola? Pes şöyle /7b/ bilge kim, ol kişi mutlak şeytândur ve hem şeytânun dahi şeytânluğu bu sekiz dürlü nesneyledür.

İmdi ârifler ki aslı sudandur. [28] Suyun aslı yeşil gevherdendür ve ol gevher kim, aslı Çalap Tengri’nin kudretündendür. Pes imdi anınçün ârifleri Tengri tebareke ve Teâlâ sever; zirâ kim aslıdur. Pes aslı aslın sevmek aceb değildür ve dahi âriflerin ilmini öz kendözünü bildüğü yere yâd kılur inşallahu Teâlâ. Pes imdi bilmek gerekdür, âriflerin tâati tefekkürdür. Dünyayı ve ahreti terk etmekdür himmet nazarıyla ve hem velâyet beklemekdür ve hem arzuları Çalap Teâlâya yakın olmakdur ve hem Çalap Teâlâ ârifleri sever. Ve hem âriflerin halleri cümle varluğa degüşürülmekdür  .Ve hem yevuz endişe kılmakdur bunlar dahi güruh-ı /8a/ hemandur.

Amma dördüncü güruh muhiblerdür. Bunlarun aslı topraktandur; toprak teslim-i razı olmakdur. Pes muhibler dahi teslim-i razı olsa gerekdür. Nitekim Resul aleyhi salâvat ve selam buyurdu ki kulli şeyin yercu’u ila asli-hi yani “her nesne aslına döner” dimek olur. Pes muhibler ârife sual ider kim, ârif hakkında Çalap Teâlâ Kuran içinde buyurdu kim min-ha halaka-kum ve fi-ha nuidu-kum ve min-ha nahrucu-kum tareten uhra ayet (K.20, 55) manası budur kim yani “şundan geldik kim ana girü döneriz ve hem ahir girü andan çıkaruz” dimek olur. Pes imdi toprak toprağa, su suya, yel yele, od oda gitti. Pes sen kimsin kim, haber virürsün? Ben bayağ kimseyim yine ol ve o dir. Amma benim üç dostum vardur; kaçan kim ben ölsem birisi evde kalur, birisi yolda kalur ve birisi benimle bile gelür. /8b/ Evde kalan mâlimdur [29] yolda kalan hısımlarımdur ve ehlimdür ve benimle bile gelen iyiligümdür.  İmdi eğer yavuz hulkum ve yavuz amelüm varsa; pes bil kim aslı aslına döner dediğine delildür. Ve hem ârif dahi muhibbe sorar ki, asılda ata mı yeğdür ve ana mı yeğdür? Ve çoklar öyle ayıdırlar kim, ata asıldur ve ana kökdür; amma bizüm katımızda ana asıldır ve ata kökdür. [30] Zirâ kim, aslı tohumdur yere ekilicek kök olur. Amma muhiblerin tâati münacatdur seyrdür ve müşahadedür ve arzularına irmekdür ve Çalap Tengri’yi bulmaktur. Ve kendülerin yavı kılmakdur ve cânlarının muradına irmekdür ve halleri bir olmakdur. Bunlar dahi güruh-u hemandur. Ve hem muhiblerin üç yerde ıssı vardur; evvel seyr ide Çalap sun’ına(yaratıkları, yaptıkları!). İkinci münacat kıla Çalab’ına. Üçüncü /9a/ müşahadeye oturmakdur Çalap Tengri’nin ı’şkına. Amma eger muhibbe sorurlarsa kim, “Tengri nite bildün?” dirlerse, pes muhibler cevab virürler kim; “Tengri’yi kendümüzden bildük ve hem kendümüzü Çalap Teâlâ ile bildük” dirler. Sözümüzün delili budur kale el-nebi [31]men arefe nefsu-hu fe-kad arefe rabbe-hu didi. Pes muhiblerin sözi sağlığı âdem suretindedür, ayrık yerde isteyen nite bulusardur? İmdi bir kişi kendözünü bilmeyince, Çalap Tengri’yi kande görserdür kavle-hu Teâlâ ve nahnu akrabu iley-hi min-kum ve lâkin la-tubsirune (K.56, 85: Allahı teala buyurdu ki, biz ona sizden daha yakınız, ama göremezsiniz.)ve bir ayette dahi buyurdu kim kavle-hu Teâlâ ve nahnu akrabu iley-hi min habli’l-varid (K.50, 16:Ve biz ona şah damarından daha yakınız).

Amma cân anınçün dirilür kim, dördüncü cân mârifetdür beşinci cân ışkdur nitekim resul Hazret aleyhi salâvat ve selam buyurdu kim, kaçan kim bir veli “Yarab!” dise, Hak Subhane ve Teâlâ “lebbeyk!” avazını ol /9b/ velinin kulağuna değüdür. Pes ol velinin “yarab” demekliği ile Hak Teâlâ hazretinin “lebbeyk” demekliği arşullahda birikür. İkisünün arasında bir nur çıkar. Ol nurun şulesinden yedinci kat gök altında yüz bin ve hezaran yüz bin çiçekler [32] biter. Ta hatta altıncı gök arası ol çiçeklerin latif kokusundan dolar ve hem beşinci kat gök arası anber kohusundan dördüncü kat gök arası anber kohusundan dolar ve üçüncü kat gök arası reyhan kohusundan dolar. İkinci kat gök arası misk kohusundan dolar. Evvelki kat gök arası gül kohusundan dolar. Ol sebebden dünyanın içi rahmetle dolar mecmu’ âlem münevver olur. Pes yedi kat gökler firiştehleri birbirine beşaretler kılurlar ve hem birbirine kığrışırlar kim, “bugün mübarek gündür ne latif kohular geldi, zihi kutlu gün” deyüb, ol çiçeği /10a/ direrler. Sekiz uçmağun içini ol çiçeklerle bezediler illa kim, ol çiçeklerin ara yerinde bir çiçek biter ol çiçege gül -i reyhan dirler. Kaçan kim velilerden bir veliye va’de irse, ol gül-i reyhan çiçeğini getürürler ol veliye yeldirirler(kokudurlar) ve hem ışkı gösterürler. Ve ol velinin tamarlarına yayılur, ol velinün cânını ışk ile alurlar. Hergiz cân teslim kılduğunu bilmez kavle-hu Teâlâ rayihi min rayihatu’c-cenne ve arzukini min na’imu-ha [33] Nitekim Mısır hatunları Yusuf peygamberin yüzin görüp, hayran olup bıçağla ellerin toğradılar, duymadılar. Pes dost dostun ışkından cân acığını duymasa aceb degüldür. İmdi dost dosta cefa kılmak, nite reva ola? Latife-i garib ve acib budur kim; ârifler cân virmezler ta hatta kendü muradların görmeyince. [34] Ve hem bir pulad demürü taşa ururlar, ol daşın /10 b/ içinden od çıkar; yanar tütünü göğe gider ve odı ocakda kalur. Pes gül-i reyhan didükleri ışk çiçeğidir; ışk didükleri Allah Teâlâ hazretinin kendüliği odudur kim, dügel-i âlemi dutuptur. Ve hem ol odun ocağı erenlerin gönlüdür. Pes ışk câna hareket getürür, göyündürür .Ve hem bu oda muhabbet odu derler. Bu kadar acayipler ve garayipler Allah Teâlânın lebbeyk demekliğiyle ve hem ol velinün “ya Rab!” demekliğinden kopar Suhan-ı ilahi dedikleri budur .[35] Nitekim ol âlem fahri Muhammed Mustafa buyurur kim, “her kimin tâati yoğsa kamu ettiğü hayr kabul olmaz”. Pes bil gel kim {ki} ulu tâat “Ya Rab!” dimekdür. Amma ihlâs ile “Ya Rab!” dimeklik genez  değüldür. Her kim genez dirse yalan söyler. Meğer kim bir kulun Hak dergâhından nasibi ola. Her kimin Hak dergâhından nasibi ola, bu kadar sözden nesne anlaya, dün-i gün Allah zikrine meşgul /11a/ ola. İmdi her kim Allah zikrine meşgul olsa, zahmetlerden kurtula, rahmetlere ulaşa.

2. Bu bab Şeytân ahvalin beyan kılur

 İkinci bab  Şeytân babındadur, [36] dedik. Ve hem nefis Şeytân’un nayibüdür, didik ve hem subaşıları; kibirdür, haseddür, buhldür, adavetdür, tamadur, öykedür, gıybetdür, kahkahadur, masharalukdur. Bu sekiz nesne [37] kim zikr ettik bunlar şeytânun dizdârlarudur.[38] Pes yüreğin sol kulağunda yedi kal’a vardur ve her kal’ada bir dizdâr vardur. Ol kal’alara müvekkeldür. Degme bir dizdârın yüz bin haşedi vardur. [39] Degme bir haşedin yüz bin subaşısı vardur.[40] İmdi hased, buhl, tama’ dünyayı terk etmekle gider. Ve hem öyke ve gıybet ve kahkaha ve masharaluk perhizkarlukla gider. Bunlarun kamusu sabr etmekle gider, iman olur. Amma kibrin aslı şeytândur ve miskinligin [41]aslı Rahman’dur. İmdi kaçan kim /11b/ kibir gelse, miskinliği ona havale kılmak gerekdür. Ve hem hased [42]aslı Şeytân’dur. İlim aslı rahmandur. Kaçan kim hased gelse, ilmi ona havale kılmak gerekdür. Ve hem buhl aslı Şeytândur. Cömertlik aslı Rahman’dur. Kaçan kim buhl gelse cömertliği ona havale etmek gerekdür. Pes imdi cömertlik dört kısımdur. Evvel, mal cömertliği; baylarındur. İkinci ,ten cömertliği; gazileründür. [43] Üçüncü, cân cömertliği; bu aşıklarındur. Dördüncü, gönül cömertliği; âriflerindür. Pes imdi aziz-i men sureti, Çalap Teâlâ dileğine döndürmek gerekdür. Edeb dileğin, korku sever. Ve korku dileğin, perhizkârlık sever. Ve perhizkarluk dileğin ,sabır sever. Sabır dileğin, utanmak sever. Ve utanmak dileğin, cömertlik sever. Cömertlik dileğin, miskinlik sever. Ve miskinlik dileğin, ilim sever. /12a/ Ve ilim dileğin, mârifet sever. Ve mârifet dileğin, cân sever. Ve cân dileğin, akıl sever. Ve akıl dileğin, Çalap Teâlâ sever. Pes Çalap buyrığın beşareti bu on iki dürlü nesnedür. Ve hem bu on iki dürlü nesne birbirine müvekkeldür. Ve hem iman subaşısının [44]serverleri bunlardur. İmdi ki sakınmak gerekdür kim; eger bu on iki dürlü nesnenin birisi eksik olsa, imanı dürüst olmaz. Pes gayet yegrek makâm-ı hod bunlardur. Ve bu on iki dürlü nesneleri saklamayan hod Çalap’dan ırak olur. Ve hem mârifetin  [45] bilmekten ırak olur. Ve hem Allahu Teâlâ didarından mahrum kalur.[46]

Amma masharaluk dileğin, gülmek sever. Ve gülmek dileğin, gıybet sever. Ve gıybet dileğin, öyke sever. Ve öyke dileğin, tama’ sever. Ve tama’ dileğin, buhl sever. Ve buhl dileğin, hased sever. Ve hased dileğin, kibir sever. Ve kibir dileğin, ten sever. /12b/ Ve ten dileğin, hevâ sever. Ve hevâ dileğin, nefs sever. Ve nefs dileğin, İblis sever. Ve İblis Çalap Teâlâ sevmez. [47] Zirâ kim bu on iki dürlü nesne yıkılub ol on iki nesne yerine gelmeyince, kulum diyen kişiye Çalap Teâlâ’dan yana yol yokdur. Zirâ kim bu on iki dürlü nesne hem mârifetin ve hem imanın düşmanlarıdır. Akıl subaşısı, şeytân subaşısını yindiği bunlarunla malum olur. Bu nesnenin nişanı ol oldur kim, cân işret-i ruhani sever. Ve hem işret-i cân azade olmak nişanıdur. Pes Hak Teâlâ buyurdu kim dört kişi dört nesneye [48]söykendü. Benlik da’vîsin kıldı. Ahirü’l-emr helak oldu. Evvel İblis aleyhi’l-la’ne od’a söykündü. [49] İmdi Çalap Teâlâ katında güç yokdur. Dostu dosttan ayırmaz. İblis’i od içinde kodı. Kavlehu Teâlâ halakta-ni min narin wa halaktahu /13a/  min tıynin. (K. 5,12:Beni ateşten onu çamurdan yarattın) İkinci, Firavun kıtmirlere dostum dedi. Akibet anları göretururken Nil ırmağında gark oldu. Kavlehu Teâlâ wa ağrakna al-firavuna wa antum tanziruna.(K. 2, 50: Gözlerinizin önünde Firavun ailesini suda boğmuştuk) .[50] Üçüncü Karun malına söykündi. Akibet malıyla helak oldı. Kavlehu Teâlâ fa-hasafna bi-hi wa bi-daru’l-ardi.[51] Görmez misin nitekim Ebu-cehl Ebu’l-hekemin’e söykenüb gurulık da’vasın kıldı. Muhammed aleyhi salâvat ve selam iman getürmedi kavmiyle cehl içinde helak oldu. Pes Muhammed Mustafa Hak Teâlâ dostluğuna söykündü. Pes Hak Teâlâ buyurur kim dostu dosttan ayırmayam dedi. Kavle-hu Teâlâ yuhibbunahum ke-hubbullahi wa allazina amanu aşaddu hubban lillahi.(K.2, 165: Yüce Allah buyurdu ki, onlar Allah’ı sever gibi severler.İman edenlerin Allah’a olan sevgileri ise (onlarınkinden) çok daha fazladır) Pes Hak Teâlâ kerem-i lütfundan buyurdu kim, “ya sevgülü kullarum ben sizünem siz benimsüz. şükr eylen” dir. Kavlehu Teâlâ lein /13b/ şakartum le-azidannakum (K.14,7: Eğer şükrederseniz, elbette size (nimetimi) artıracağım) bir ayette dahi didi kim, kavlehu Teâlâ allazina ahsanu bi’l-husna (K.53, 31: Güzel davrananları da daha güzeliyle (mükafatlandırması içindir) ve bir ayette dahi didi kim, kavlehu Teâlâ fa-ya’malu amelen salihen wa la yaşruku bi-ibadeti rabbihi ahadan. (K.18, 110: Kim Rabbi’ne kavuşmayı umuyorsa, bir ameli-i sâlih işlesin ve Rabbi’ne ibaddette kimseyi şirk koşmasın)

Pes kendözünü bilmekliği bunda yâd kıldı. Zirâ kim biregü, Rahmanla Şeytân[52] seçildüğün bilmeyince, hem kendözünü dahi bilmez. İmdi her kim bu kelâmları anlasa Rahman ile Şeytân seçildüğün bilür; evvel kişi kendözünü bilmiş olur. İmdi kaçan kim bir kişi kendözünü bilse ışk gelür. Ol kişiyi Çalap Teâlâ’dan yana çeker. Ne kadar kim devletidür ol ol kadar ilerü varur. Pes her kim bu sözü anlamadı kendözünü bilmedi. Her çend (ne kadar) kim âdem suretindedür velâkin âdem mertebesinde değildür. Henüz endişeleri ve malları galebesi içinde /14a/ gark olmuşlardır. Şol hayvan ılkılar gibidür. Amma bunda tasarruf vardur. Anı tasarruf ıssılerı bilürler. Pes tasarruf eyledük yetmiş yılluk kal u kil bir saat tefekkürle [53] beraber geldi. Yetmiş yılluk tefekkür bir saat münâcâtla beraber geldi. Pes halka kal u kil da’vî gümandan olur. Zahide ibadet eylemek bilmedin muameledür. Amma ârife tefekkür Halik sun’ıyla muameledür. [54] Ve lâkin riyâ tama’ kişiyi terk etmez.

Pes imdi er olan kişi daima gönül şehrin arayu dursa gerekdür. Gafil olmasa gerekdür. Ve hem aklun üç hasakisü vardur. Ve bir riyayla tama’ gönül şehrinden sürür çıkarurlar. Evvelki hasakisi sabırdur. İkinci hasekisi utanmakdur. Üçüncü hasekisi kanaatdur. Pes imdi Şeytân’ın korktuğu bu üç nesnedür. [55] Ve hem Şeytânun /14b/ yenüldüğü bu üç nesneyle malumdur. İmdi şöyle bil gel kim, bunlar key ulu kimselerdür. Ve akl çerisündedür. Ve dahi âdemler makâmı üçtür. Kavlehu Teâlâ ma-yekûnu min nacva selasetin illa huve rabi’uhum ve la hamsetin illa huve sadisuhum vela edna min zalike vela eksaru illa huve ma’hum eyne-ma kanu. (K.58, 7: Göklerdeki ve yerdeki herşeyi Allah’ın bildiğini görmiyor musun? Üç kişinin gizli konuştuğu yerde dördüncüsü mutlaka odur. Beş kişinin gizli konuştuğu yerde altıncısı mutlaka odur. Bunlardan az veya çok olsunlar ve nerede bulunurlarsa bulunsunlar, mutlaka O, onlarla beraberdir.) Amma degme kişileri adama saymaduk. Her çend kim surette âdemdür ve lâkin ‘bel hum âdall’dür ve hasudlardur.  Ve kendülerin bilmeyenlerdür. Ve hem Hazret-i Resul buyurmuştur, men arefe nefsuhu fe-kad arefe rabbihu.(Nefsini-kendini bilen Tanrıyı bilir) Amma abidlerün ve zahidlerün ve âriflerün halleri ve tâatlerü bir biri katında reva olmaz. İlla kim muhiblerün katında reva olur. Zirâ kim, abidler ve zahidler ve ârifler da’vî  /15a/ kavimleridür. Ve lâkin muhibler ma’ni kavimleridür. Pes imdi aziz-i men muhiblerün şerhi çohdur ve işi delimdür illakim, anların haline akl irmeğe ve gönül dolenmege ve suret duymaga bu kadar söz yeter, yâd kıldık. Bâkîsin [bozuk].[56]

3. Bu Bab {mârifetün} Makamâtı{nı} Beyan Kılur [57]

Ol kutb-u âlem buyurdu kim kul Çalap Tengri’ye kırk makâmda irer olur[58] ; onı şerî ‘attedür, onı tarikattedür, onı mârifettedür ve onı hakikattedür. Pes şerî ‘atın evvel makâmı iman getürmekdür; Kavlehu Teâlâ en tuminu[59] billahi ve’l melaiketihi ve kütübihi ve rusulihi ve el-yevmu’l-ahir.(Ayet değil; Yüce Allah buyurmaktadı ki,Tanrı’ya ve meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe inanmanızdır.) Amma her kişi kim, iman ten üzredür dirse hatadur. Ve eger cân üzredür dirse hem hatadur. Pes şöyle bilmek gerekdür kim iman akl üzredür ârifler katında. Amma mârifet[60] bir dil üzredür. /15b/ İkinci gönül üzredür. [61]Ve her kim Tengri’ye tanukluk virmese mutlak kâfirdir veyahut da dil tanukluk virüp gönül inanmazsa münafık olur. Kavlehu Teâlâ inne’l-münafıkıyn fi’derki’l esfeli mine’n-nar. (K. 4, 145: Şüphe yokki münafıklar cehennemin en alt katındadırlar.) Bu iki söz kişilerle dosttur. Kavlehu Teâlâ innellahe la yağfirani yeşruk bihi ve yağfiru ma-dune zalike li-men yeşa. (K. 4, 48: Allah kendisine ortak koşulmasını asla bağışlamaz; bunun dışında kalanları (günahkârları) ise dilediği kimseler için bağışlar.) Amma tâat ve amel imandan ayrı olmaz. İman tâattur. Degme tâat imana irmez ve hem küfür masiyettür. Degme masiyet küfre irmez. Bu iki söz dosttur.  Kavlehu Teâlâ eza aheze min beni ademehu min zuhurihim ve zürriyetihim ve eşhedehum ala-enfüsihim elestu birabbikum kalu bela. (K. 7, 172: ...Hani Rabb’in (ezelde) âdemoğullarının sulplerinden zürriyetlerini çıkardı, onları kendilerine şahit tuttu. Ve ded ki: Ben sizin rabbi’niz değil miyim? (Onla da) Evet Rabbi’mizsin dediler.) İman budur. Amma bizim sözümüz Rahman aslı kankıdur ve Şeytân aslı kankıdur? Bunu bilmek gerek kim, /16a/ Rahman aslı imandur ve Şeytân aslı gümandur. İmdi imana güman katmak düşvardur.[62] Zirâ kim iman akıl üzeredir. Ve akıl sultandur. Ve ten içinde naibi imandur. [63] Pes kaçan kim sultan gitse naip nite dura. Mesela iman bir hazinedür. İblis bir uğrıdur. Akıl hazinedardur. Hazinedar gitti uğrı hazineye nitti?

Ve dahi bir kavilde iman koyundur. Akıl çobandur. İblis kurtdır. Çoban gitti kurt koyuna ne etti? Ve dahi bir kavilde iman süddür. Akıl bekçidür. İblis bir itdür. Ve üçi bir evdedür. Çünkim bekçi gitti it südi nitti? Pes ey miskin biçare iman içinde sergerdandur.

Pes imdi Çalap Tengri’ye inanmak imandur. Ve buyruğun tutmak imandur. Ve yığlın didügünden yığlınmak imandur. /16b/ Ve Çalap Tengri’ye inanmak imandır. Ve hem Tengri’nin firiştehlerine inanmak imandur. Ve hem bir kişiye üçyüzatmış firişteh müvekkeldür. Pes bunca firiştehler arasında edepsizlik idersin ve senin gibi kişi katında edepsüzlük itmezsün. Kanı firiştehlere inanduğun? Ve hem Allahu Teâlâ hazretinin Kur’an’ına inanmak imandur. Ve kitaplarına inanmak imandur. Pes imdi içün dolu kibir, hased, buhl, tama’, öyke, gıybet, kahkaha masharaluktur. Pes kankı kitapta buyurdu kim bunların birisi iman ehlünün içünde ola. Kankı kanı kitaplarına inanduğun? Ve hem Tengri’nin dostlarına inanmak imandur. Zirâ kim Tengri dostları miskinliği kabul itdiler. İkiliği koyup birikib bir genez yola gitdüler. Kavlehu Teâlâ inne me’a’l-usri yusran. (K. 94, 5: Gerçekten zorlukla beraber bir kolaylık da vardır.) /17a/ Kale en-nebi aleyhüsselam eşbe’u yevmen ve ecu’u yevmeyn. Hadis manası budur kim, “Tengri dostları bir gün tok geçerler iki gün aç geçerler”. Velâkin Hak Teâlâ bunların hatalarını kıldan kıla geçürdü. Girü yüzlerine urdı. Pes sen bunca fuzulluk kılursın yüzüne urmaya mı dersin, senden korka mı yahut utana mı sorsın. İmdi kanı Tengri dostlarına inandığun. Pes müminler, kıyametde inanmak böyle degüldür kim, siz inanursunuz. Her ne bulursanız helâldan haramdan giyersüz ve donanursuz. Haksız da nimetler yiyüp gunanırsuz . Yani bu inanmak mıdur bu kim, siz inanursuz?

Pes imdi müminler kendü özizü bildünüzse bu kapı iman kapusudur. Sizlere rahmet dokuna. Ve eğer 17b/ kendünüzü bilmedünüzse bu kapı nevmid{süz}lik kapısıdır. Pes sizlere hışm dokuna. Zirâ kim padişah-ı kerim ayıdır: “Ben ol padişahven kim, yüzbin ve hezeran yüz bin isteyiciler durular, ta hatta ömürleri geçince zaru zar ağlarlar. Eger inanmakluklaru riyayla olursa, son ucı sergerdan olurlar.” Bilgel kim, eyü amel ihlâsıyla iman getürmekdür. Pes imdi korkusuz yürümek imana güman katmakdur. Amma mârifetün beyanın bu kadar muhtasar kılduk. Zirâ kim gerçek cânlara bu kadar muhtasar söz yiter.

Amma şerî ‘atın evvel makâmı [64] iman getürmekdür. Kavlehu Teâlâ ya eyyühellezine amenu. (Tanrı buyurur: “Ey iman edenler!”)  [65]

İkinci makâmı ilim öğrenmekdür. Kavlehu Teâlâ kunu rabbaniyine. (K.3, 79:Rabb’e halis kullar olunuz!)

Üçinci makâmı [66]zekât virmekdür, orıç tutmakdur.

/18a/ Güci yittükçe hacca varmakdur ve hem gazadur ve hem cenabetten arunmakdur. Kavlehu Teâlâ akimu’s-salate ve atü’z-zekate (K.2,110:Tanrı buyurur: “Namaz kıl, zekât ver.”) ve savmı şehr-i ramazan (Ayet değil; Ramazan ayında oruç tut) ve haccu’l-beyti men isteta’a ileyhi sebilen (K. 3,97: Yoluna gücü yetenlerin o evi ziyareti-haccetmesi). ve ec-cihadu iza kane nefiruamen (Ayet değil; genel bir savaşa çağrıldığında cihada gitmek)ve el-guslu mine’c-cenabeti min külliha.(Ayet değil; cünüplükten sonra vücudun yıkanması, gusletmek.)

Dördüncü makâmı helâl kesbitmekdür ve ribayı haram bilmekdür. Ve Kavlehu Teâlâ ehalle Allah el-bey’ ve harame er-riba. (K.2, 275: Allah âlim satımı helâl faizi haram kıldı)

Beşinci makâmı nikâh kıymakdur. Kavlehu Teâlâ ve in eradtum istibdale zevcin mekane zevcin. (K.4, 20/2, 20?: Eğer bir eşi bırakıp da yerine başka bir eş almak isterseniz...)

Altıncı makâm hayzun ve nifasun nikâhın haram bilmekdür. Kavlehu Teâlâ hurrimet aleykum ümmehatukum. (K.4, 23/2, 222?: Analarınız...size haram kılındı)

Yedinci makâmı sünnet-i cemaatdür. Kavlehu Teâlâ sünnetullah elleti kad halet min kablu ve len tecide li-sünnetillahi tebdilen.(K. 48, 23: Allah’ın kulları hakkında süregelen adeti budur.Allah’ın kanununda asla bir değişme bulamazsın)

Sekizinci makâmı şefkatdür. Kavlehu Teâlâ ve ellezine yenkudune ahdullahi min ba’di misakıhi. (K. 2, 27: Onlar öyle (fasıklar) ki, kesin söz verdikten sonra sözlerinden dönerler.)/18b/ Hadis-i Resul eş-şefkatu tabi’u’l-iman.(Hadis: Şefkat imandandır)

Dokuzuncu makâmı arı geymekdür ve arı yimekdür. Kavlehu Teâlâ kulu min tayyibati ma razaknakum. Kavlehu Teâlâ ve siyabike fe-tahhir. (K. 2, 172: Tanrı buyurdu ki, “size verdiğimiz rızkların temiz olanlarından yeyiniz.”; K. 74, 4: Tanrı buyurur ki, “elbiseni tertemiz tut.”)

Onuncu makâmı emr-i maruf ve nehy-i münkerdür. Yaramaz işlerden sakınmakdur. Kavlehu Teâlâ ye’murune bi’- marufi ve yenhevne ani’l-münkeri. (K. 3, 114: Onlar Allah’a ve ahiret gününe inanırlar. İyiyliği emrederler, kötülüktenmenederler; hayır işlerinde birbirleriyle yarışırlar. İşte onlar salihlerdendir.) Pes bu kadar ayat-ı beyyinat dükelisi iman ehli içün gelmişdür. Ve el-bâkî malûmun.

4. Bu Bab Tarikat Makâmların Beyan Kılur

Bilgel kim tarikatın evvel makâmı pir elin alub tevbe itmekdür. Kavlehu Teâlâ ve a’tesımu bi-hablullahi cemi’an. Kavlehu Teâlâ tubu ile Allahi tevbeten nasuhen. (K. 3, 103: Tanrı buyur ki, “hep birlikte Tanrı’nın ipine sımsıkı yapışınız”; K.66, 8: yine Tanrı buyur ki, “samimi bir tövbeyle Allah’a dönün”) Pes kişi yavuzlukdan dönicek tevbe viren Çalabdur. Kavlehu Teâlâ summe tabe aleykum li-yetebu ila’llahi. (K. 9, 118: Sonra (eski hallerine) dönmeleri için Allah onların tövbesini kabu etti. Çünkü Allah tövbeyi çok kabul eden ve çok merhamet edendir.) Pes imdi ey müminler tevbeyi şöyle kılmak gerek kim, anda ucub olmıya. Pes tevbeyi şöyle kılmak gerekdür kim sana menfaati ola.

/19a/ Zirâ kim tevbe kılmak yaramaz işlere pişmanlıkdur. Ve pişmanlığın ıssı budur kim, yetmiş günah içün keferat bir özürdür. Pes imdi tevekkül ile özri bişe/başa tutun kim, hatalarınuz az ola ve yüzünüz taze ola. Pes ey müminler hemişe özür dilemek sizden kabul eylemeklik Tengri’den. Kavlehu Teâlâ ve men yetevekkel ala-Allah fe-huve hasebuhu. (K. 65, 3: Kim Allah’a güvenirse, o, ona yeter) Ve dahi şükür [67] kılmak sizden rızkınızu artdurmak Tengri’den. Kavlehu Teâlâ lein şekertum le-ezidennekum.(K.14, 7:Tarı buyurur: “Şükrederseniz nimetimi/karşılığını artırırım..”) Ve dahi sabır kılmak sizden hisabsuz sevab virmek Tengri’den. Kavlehu Teâlâ innema yuveffe’s-sabirune ecrehüm bi- gayri hisab. (K. 39, 10: Sabredenlere mükâfatları elbette hesapsız olarak verilecektir.) Ve dahi tâat kılmak ve şehadet getürmek sizden uçmak içünde köşklerinüz yüceltmek Tengri’den. Kavlehu Teâlâ hel cezaü’l-ihsani illa el-ihsan. (K. 55, 60: İyiliğin karşılığı yalnız iyiliktir.)Ve dahi yetmiş yıllık günah içün  /19b/ özür dilemek sizden kabul kılmak Tengri’den . Kavlehu Teâlâ ve huve ellezi yakbelu et-tevbe an-ibadihi. (K. 42, 25: Tanrı buyurur ki, “Kullarından tövbeyi kabul eden, kötülükleri bağışlayan ve yaptıklarınızı bilendir.”)

Pes ol Padişah-ı kerim eydür ki “ey kullarım Âdem bir kez buyruk sıdı, üçyüz elli yıl ağladı. [68] Andan suçun bağışladım, dir. İmdi sizler dahi yetmiş yıllık günah içün [69]  özür dilen, dir. Af kılın, dir. Zirâ kim af edici benven (benim), dir. Ve eger asilerden bir günahkârı yargılamadın kosam rahmetüm belürmeyeydi, dir. Kavlehu Teâlâ ni’me’l-mevla ni’me’n-nasir. (K. 8, 40:Allah buyurmuştur ki, “O, ne güzel dost, ne güzel yardımcıdır!”) Ve eger dünyada bir nesne eksük yaratsam kadirliğim tamam olmayaydı. Kavlehu Teâlâ fe-ni’me’l-kadirun. (K. 77, 23: Tanrı buyurdu ki, “Sonra da ona ölçülü bir biçim verdik. Bizim ne güzel gücümüz vardır.”) Ve hem uçmakta bir nimet eksük kılsam uçmağım tamam olmaduk olaydı, dir. Kavlehu Teâlâ fe-ni’m ukbe’d-dar. (K. 13, 24: Tanrı buyurmuştur ki, dünyadan sonra gelecek olan cennet ne güzel bir yerdir.)Ve hem Nuh peygamberin bir duası dahi müstecab olmayaydı cümle duası /20a/ dahi müstecab olmadık olaydı” dir. Kavlehu Teâlâ fe-ni’me’l-mucibun. (K. 37, 75: Biz dualara da ne güzel karşılık veririz.)

Amma tarikatın ikinci makâmı mürid olmakdır. Kavlehu Teâlâ fe-e’selu ehle’z-zikri in kuntum la ta’lemun. (K. 16, 43: Tanrı buyurur ki, “eğer bilmiyorsanız, ilim sahiplerine sorunuz”.) Pes imdi mürid üç dürlüdür. Evvel mürid-i mutlakdur. İkinci mürid-i mecazidür. Üçüncü mürid-i mürteddür. Amma mürid-i mutlak oldur kim her dürlü halde Şeyhine niçün deyüp hüccet getürmiye. Amma mürid-i mecazi oldur kim zahirinde Şeyh dileginde ola, batınında kendü dileginde ola. Amma mürid-i mürted oldur kim, Şeyhinin bir dürlü halin göricek derhal yüzün döndüre.

Amma üçüncü makâmı sac gidermekdür. Ve libas tağyir etmekdür. Kavlehu Teâlâ muhallikine ru’usekum ve mukassirine la-yehâfun.(K. 48, 27: Saçınızı kazıtmış veya kısaltmış olarak korkusuzca  Mescid-i Haram’a girinz.) Hadisi Resul en-nasu maa’l-libasi. (Resul, “insanlar elbiselerine göre tanınır”diye buyurmaktadır.)

Dördüncü makâmı mücahede[de] göyünmekdür. /20b/ Kavlehu Teâlâ vekuduhe’n-nasu ve’l’hicaretu uiddet lil-kâfirin. (K. 2, 24: O halde yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten sakınınız.)

Beşinci makâmı hizmet eylemekdür. Kavlehu Teâlâ elhadum elhudum.[70]

Altıncı makâmı korkudur. Kavlehu Teâlâ fefirru ile Allah. (K. 51, 50: Tanrı buyurur ki, “öyleyse Tanrı’ya koşunuz”.)

Yedinci makâmı ümid tutmakdur. Kavlehu Teâlâ la taknetu min rahmetullah. (K. 39, 53: Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyiniz.)

Sekizinci hırka ve zembildür ve mikrasdur ve seccadedur ve ibretdür ve hidayetdür .Ve hidayet azizdür. Kavlehu Teâlâ inne Allah baliğu emrihi kad ce’ala Allahu li-kulli şey’in kadiren. (K. 65, 3: Şüphesiz Tanrı,emri yerine getirilendir. Tanrı her şey için bir ölçü koymuştur.)

Dokuzuncu makâmı sahib-i nasihat ve sahib-i muhabbet Kavlehu Teâlâ yuhibbuhum ve yuhibbunehu. (K. 5, 54: Tanrı buyurmuştur ki, “Tanrı onları, onlar da Tanrı’yı severler”) olmakdur.

Onuncu makâmı ışkdur ve şevkdür ve fakirlikdür. Kavlehu Teâlâ teveffeni müslimen ve elhıkni bei’s-salihin. (K. 12, 101: Beni müslüman olarak öldür ve beni salihler arasına kat.)Hadis-i Resul: “el-fakru fahri ve bihi eftehiru yevme’l-kıyameti.(Fakirlik benim övüncümdür, Kıyamette onunla övüneceğim)

Onbirinci makâmı cândur. [71] Pes ışk câna dokınsa sevinmek ve oynamak ve zevk ile /21a/ ve şevk ile hareket kılmak acep degüldür. Zirâ kim ışk nasib-i ilahidür. Her kime kim degse belürtse gerekdür. Bâkî malum.

5. Bu Bab Mârifetin Makâmların Beyan Kılur

Mârifetin evvel makâmı edebdür.

İkinci makâmı korkudur.

Üçüncü makâmı perhizkarlukdur.

Dördüncü makâmı sabırdur. [72]

Beşinci makâmı utanmakdur.

Altıncı makâmı cömertlikdür.

Yedinci makâmı ilimdür.

Sekizinci makâmı miskinlikdür.

Dokuzuncu makâmı mârifetdür.

Onuncu makâmı kendözünü bilmekdür. Nitekim [73]“men arefe nefsuhu fe-kad arefe rabbihu (Kendiözünü, nefsini bilen Tanrısını bilir.)

6. Bu Bab Hakikat Makâmların Beyan Kılur

Hakikatın evvel makâmı toprak olmakdur.

İkinci makâmı yetmiş iki milleti ayublamamakdur.

Üçüncü makâmı elinden geleni men itmemekdür.

Dördüncü makâmı dünya içünde mecmu’ /21b/ yaradılmış eşya andan emin olmakdur.

Beşinci makâmı mülk ıssına yüz sürüb yüzsuyun hâsıl kılmakdur. Zirâ kim, vahdet dahi andadur, vahdet evindedir.

Altıncı makâmı sohbetde esrar-ı hakikat söylemekdür.

Yedinci makâmı seyr-i sulukdur. [74]

Sekizinci makâmı sırdur.

Dokuzuncu makâmı münâcâaddur.

Onuncu makâmı müşehadedür. Çalap Tengri’ye ulaşmakdur. Hevl bundadur. Yani korku yeziddür.[75] Ol hakikat genci ârifler sultanı ve muhakkikler aslanı Seyid Saade’ddin kerem-i lütfundan buyurdu ki;

Bu makâma kim ire

İş bu nakdi kim dire

Varlığın hakka vire

Cümle âlem içinde

 

Kim bu sırra irmedi

 Kendözünü dirmedi

Bu ışkdan esrimedi

Ömrü zılam içinde

 

Varlık yokluk birdür

Dünya ahret birdür

Işk sevi birdür

Işk zulâm içinde [76]

 

Sual Ârif eydür, [77] bu zikr /22a/ olunan kırk makâmın yirmisi tanıklıdur, yirmisi tanıksızdur. Acaba ne manadan biledür?  dir. Cevab virkim; tanuk kal mülkünde olur, hal mülkinde olmaz. Ve hem tanuk inkâr evinde olur, belî evinde olmaz. Ve hem tanuk taşra olur, içre olmaz. Pes kırk makâm budur kim şerh olundu, dahi yeğrek bilürsen eydir ve ger bu kırk makâmın birisi eksik olursa hakikat tamam olmaz. Zirâ kim şart eksik olur.

Mesela biregü diliyle iman getürse, gönlüyle inanmazsa veyahut öşür ve zekât vermese veyahut hacca varurken yoldan girü dönse veyahut Çalab Tengri hükümlerinden birisini bâtıl tutsa veyahut Mustafa aleyhisselamı inkâr itse veyahut Muhammed’in âl-i evladının [78] birisini nahak bilse /22b/ dügel-i işledügü amelleri hebaen mensûrâ olur. Kavlehu Teâlâ fe-ca’elnahu hebaen mensuren.(K. 25, 23:Tanrı buyuru ki, “...onu saçılmış zerreler haline getiririz”.)

Pes imdi aziz imen bu kırk makâmdan birisi eksik gerekmez. Zirâ kim bu kırk makâmda hiç nesne eksik yokdur. Kavlehu Teâlâ.Kad beyyenna li-kulli şey’in. (K. 3, 118: Tanrı buyurdu ki, ayetleri/herşeyi açıkça bildirdik? ) Pes imdi sevinmek ve güvenmek var. Kavlehu Teâlâ lev enzelna haza’l-kurane ala cebelîn li-raeytehu haşi’an mutesaddi’an min haşiyetullah ve tilke el-emsal nasru biha lil-nas li-aleyhim yetefekkirune. (K. 59, 21: Tanrı buyurur ki, “eger biz bu Kur’an’ı dağa indirseydik, muhakka ki onu, Allah korkusundan baş eğerek, parça parça olmuş görür idin”.)  [79] Ve hem ümit var. Kavlehu Teâlâ la taknetu min rahmetullahi yeğfiru ez-zunub cemi’an innehu huve el-gufur er-rahim. (K. 39, 53: Tanrı şöyle buyurmuştur: “Allah’ın rahmetinden ümid kesmeyiniz/ O bütün günahları bağışlar, zira o bağışlayıcıdır) [80]Ve hem korku vardur. [81]Kavlehu Teâlâ veada Allah el münafıkıne ve’l-münafıkat. (K. 9, 68: Tanrı erkek münafıklara da kadın münafıklara da vaatte bulundu.) Ve hem hüccet vardur. Kavlehu Teâlâ kul hatu burhanekum inne kuntum sadıkin. (K. 2, 111; 27, 64: Ve Tanrı buyurmuştur: “ Sen de onlara; Eğer doğru söylüyorsanız delilinizi getirin!”) Ve hem helâl vardur. Kavlehu Teâlâ uhille lekum saydu’l-bahri ve’l-berri. Ve ma tekâbellu li-enfüsikum. (K.5, 96:Tanrı şöyle buyurdu: “...Kara ve deniz avı yapmak size helâl kılındı)Ve hem haram vardur. Kavlehu Teâlâ ya eyyuha la-havfu aleyhum velahum yahzanune ellezine /23a/ amenu la terfe’u asvatekum fevka savtül nebiyi.( K. 49, 2: Tanrı buyurur ki, “seslerinizi Peygamber’in sesinin üstüne yükseltmeyin”.)  [82]Ve hem fazl vardur. Kavlehu Teâlâ fe-men afa ve aslaha fe-. (K. 42, 40: Tanrı buyurur ki, “eğer kim başlar ve barışı sağlarsa...?) [83]Ve hem şifa vardur. Kavlehu Teâlâ nünezzilu mine’l kuran ma huve şifaun ve rahmetun lil-muminin vela yezidu ez-zâlimin el-ahsari. [84]Ve hem beşaret vardur. Kavlehu Teâlâ ve ma yudillu bihi illa el-fasikum ellezine yenkudune ahdullahi min baad misakihi. (K. 2, 26/27: Tanrı şöyle buyurmuştur: “Verdiği misallerle Tanrı ancak fâsıkları saptırır. Onlar öyle (fâsıklar) ki, kesin söz verdikten sonra  sözlerinden dönerler.”) Ve hem hasret vardur. Kavlehu Teâlâ ve innehu lehasrete alel kâfirine. (K. 69, 50: Tanrı buyurmuştur ki, “muhakkak o, kâfirler için bir pişmanlık sebebidir”.) Pes imdi âkil olanlara bu kadar söz yeter. Ve Allah aleme bil savab. [85]

7. Bu Bab Mârifetin Maruf Cevabların Beyan Kılur

Ol kutbı âlem kerem lütfundan buyurdu kim, gönül bir şehristândır. Hak Subhâne ve Teâlâ arşullahdan tâ süreyyaya değin ne kim yarattıysa ol şehristânda vardur. Ve hem ol şehre sefer vardur. Ve hem ol şehristânda iki Sultan vardur. Birisi rahmânidür ve birisi  /23b/ şeytânidür. Ve hem rahmâni sultanın adı akıldur, naibi imandur. Ve hem subaşısı miskinlikdür. Ve yüregün sağ kulağında yedi rahmâni kal’a vardur. Her bir kal’ada hak Teâlâ bir dizdâr müvekkel kılmışdur. Ve ol dizdârların adları birbir malûmdur. Evvelki dizdârın adı ilimdür. İkinci dizdârın adı cömertlikdür. Üçüncü dizdârın adı hayadur. Dördünci dizdârın adı sabırdur.[86] Beşinci dizdârın adı perhizkârlıkdur. Altıncı dizdârın adı korkudur. Yedinci dizdârın adı edebdür. Pes degme bir dizdârın yüzbin haşedi vardur. Degme bir haşedin [87] yüzbin çerisi vardur. Bunların kamusı iman bekçileridür. Pes aziz-i men diledik kim bu işleri tamam kılaydık.

Çalap Tengri’den mârifet yad geldü. Ve hem biş /24a/ hil’at duta geldi evvelki hil’at ilhamdur. İkinci hil’at fehmdur. Üçüncü hil’at ışkdur. Dördüncü hil’at şevkdür. Beşinci hil’at muhabbetdur. Pes bunlar geldiler kondılar cân dirildi, akıl muvafık oldu. Geleni varanı anladu. Zirâ kim cümle nesne cânla dirilür, cân mârifetü ile dirilür. Pes mârifetlü cân erenler cânudur. Ve hem mârifetsüz cân hayvanlar cânudur. Pes imdi aziz-i men cânlar ki, dirsin cân kaç dürlüdür. Ve dahi dirildi dirsin; pes cân hod ölmedi nite diri ola? İmdi hoş sordun ya cân, ârif anlar kim üç cânlulardur. Ne diridür ve ne hod ölüdür. Ve eger öl{me}[ü]rse ölüler makâmında olaydı. Ve eger diri{m}ise diriler makâmında olaydı. Amma ölüm iki dürlüdür. Biri cânlarun cânu ölür ve biri cânlarun teni ölür.[88]  Anlar kim /24b/ cânları diriliginde başlıdur gönülleri sükeldür. Kavlehu Teâlâ fi kulubihim maraza fe-zadehum Allah marazan. (K. 2, 10: Kalplerinde hastalık olanların hastalıklarını Tanrı daha da artırır. [89]Ve anlar kim teni ölür aşuklardur, cânlaru ölmez. Kavlehu Teâlâ ve la tahsebenne ellezine kutilu fi’s-sebilullahi emvaten bel ahya. (K. 3, 169: Tanrı buyurur ki, “Allah yolunda öldürülenleri sakın ölü sanmayın....”.) Ol ârifler sultanı ve manalar madeni Seyid Saa’deddin buyurdu kim;

Ol cân kim ışkdan olur

Anun behası câna olur

Kamu cânlar ölücek

Ol cân ölmez dirü kalur

 

Işk dirligin alalum            

Bu diriligden kalalum

Ölmez dirilik bulâlım

Çü cân dosta birükür. [90]

 

Pes imdi aziz-i men cân ikidir. Birisi cândur birisi cân-u cânandur.[91] Kavlehu Teâlâ yeseluneke ani’r-ruhi kul er-ruhu min emri Rabbi.(K. 17, 85: Sana ruh hakkında soru sorarlar. De ki, ruh Rabbimin emrindendir.) Amma bizim katumuzda cân beşdür. Velâkin bu sözü anlamak hayli işdür. Ve hem âdem manisi dahi üçdür. Kendözünü bilmek yavlak [92] güçdür. Ve hem kendözünü bilmeyenlere bu söz hiçdür.

/25a/ Ve eger bilmek dilersen kitabda yazdım üçdür. Kavlehu Teâlâ min-kum men yuridu ed-dünya ve minkum men yuridu el-ukba ve min-kum men yuridu el-Mevla). (K. 3, 153: Dünyayı isteyeniniz de vardır, ahiret isteyeniniz de vardır. Ayrıca sizin içinizde Mevla’yı isteyen de vardır) O ayetin ma’nası mülke yeter eger bilürse.

Ol kadim lem-yezal Padişah buyurdu kim, “ey kullarım her nesne kim görürsüz gözle mi sanursız.? Ve işitmekligi kulağ ile mi sanursız? Ve yahut söylemekligi dil ile mi sanursız? Ve yahut yürümekligi ayağ ile mi sanursız? Ve yahut yarlağanmaklığı tâat ile mi sanursız? Veya hışmı günah ile mi sanursız? Veya göyünmekligi od ile mi sanursız? Pes Âdem aleyhisselam uçmakda bir azap kıldım ki, tamû odu içünde ol azab yoğ idi. Ve İbrahim aleyhisselama bir gülistan virdim, od içünde kim cennette yoğ idi. Ve hem Firavun’ı Nil ırmağı içünde gark ittim. Musa’yı Firavun’dan kurtardım. /25b/ Zirâ kim dostumu kurtardım, düşmenimi helâk kıldım. Ve hem yüzbin firiştehler göyündürdüm. Hergiz birisinin günahı yoğ idi. Ve yüzbin hezaran yüzbin âdem yarlağadum ki hiçbir zerre tâatleri yoğdı. [93] İşimde kâdirim. Her ne kim işlersem kudretim yiter. Gerek ağladam gerek güldürem gerek öldürem gerek dirgüdem. [94]Anı kim ben bilürem sizler bilmezsüz. Velâkin benim inâyetim havf u reca ortasında olanlarladur. Dilersem düğünü yas eyliyam, dilersem bir asiyi has eyliyem.”

Girü sözümüz başına gelelüm. [95] Pes imdi sözümüz cânu beyan kılmakdur ve anların kim aklı faş olmuşdur yani karuşukdur ve gönülleri münkirdir [96] ve cânlaru müddeidür. Pes ‘Eles’t[97] deminde “yok” diyen hayvanlar gibidir. Üç cânlular bunlardur. Ve hiç tanımıyanlar belhüm adalldür . /26a/ Bunları âdem ilminde yad kılur. Evvelki câna ruh-ı cismani derler kim teni diri kılur. Diken battuğunı kıl çeküldügini duyar. İkinci câna ekl-ü şurb dirler. Yimek ve içmek ve susamak bildürür. Üçüncü câna revan [98] dirler. Ten uyuyucak ol ayaktadır. Kavlehu Teâlâ ve ca’elna nevmekum subaten. (K. 78, 9: Uykunuzu bir dinlenme kıldık.) Amma uyku rahatınuzdur. Heman ten maslahatı degüldür. Pes bunda dahi ma’na vardur. [99] Şöyle bilgel kim, üç kişiye kalem yoktur. Evvel na-reside oğlana ikinci delüye üçüncü uyur kişiye ta kim uyanınca. Zirâ kim âdem oğlanı geceleyle dünya günahından arunur. Anın çün geceyle gün ırak gider. Perde azalur. Pes gündüz günahlar birbirine ulaşur. Anın çün ırak gitmez. Pes bildik kim, uyku bir nicelere bir ten rahatıdur. Ve bir nicelere cân rahatudur.

/26b/ Ve hem cân katında ten ılkıya benzer. Ve hem ten cânın merkebidür. Pes suvuğ datlu ve acı ten cân sebebinden duyar. Ve hem ılkılar dahi dikene düşmezler, köy yolın [100]azmazlar. Issıları evin bilürler. Velâkin Hak yolın bilmezler. Zirâ kim bunların gönül gözü açılmadı, görmez. İmdi şunlar kim ke-el-âdem’dür (âdem gibidir) hayvanlar ve ılkılar gibidür. Hak yolını nice göreler. Nitekim Resul Hazreti buyurdu kim “Hak subhanehu ve Teâlâ âdeme dört göz virdi. İkisi baş gözidir. İkisi gönül gözidir. Baş göziyle halkı görir ve gönül göziyle Padişah-ı Âlem Tengri’yi görür.” Pes imdi anın çün Haliki sevmek şevk(i) gönül içinden kopar tene yayılur. Ve ol suretten hareket kopar. Ve hem ol hareket /27a/ Halik dostlığundandur, halaldur. Ve hem ten cân merkebidir. Sükûnet [101] deminde cân nite kılursa ten dahi hem öyle sükûnet [102] kalur. Pes bilmeyenlere bu söz mana bildirür. Kavlehu Teâlâ minkum men yuridu ed-dünya ve minkum men yuridu el-ukba (ve minkum men yuridu el-Mevla). (K.3, 153: Dünyayı isteyeniz  de, ahireti isteyeniz de vardır.(Ayrıca içinizde Tanrıyı isteyen de vardır.) Pes imdi anlar kim, dünya isterler ılkılardan kemdür (K.7, 179: Kavlehu Teâlâ evlaike el-inamu belhum adall.)  [103] Ve anlar kim ahret isterler bunlar havf u reca kavimleridir. Ve amma anlar kim Mevla’yı isterler bunlar müşahede kavimleridir. Pes imdi bir gönül kim gönül gözi olmasa, Haktan ne haberi var? Zirâ kim bir kişi sükker yimedin olsa, adın işitmekle dadın ne bilür? Anın çün kim [104] hidayet azizdür Halik katında. Kavlehu Teâlâ inne Allah baliğu emrihi kad ca’ala allahu li-kulli şeyin kadiren. Kavlehu Teâlâ ve elaşiyu /27b/ yuridune vechehu ma aleyke min şeyin ve ma-min isabike aleyhum min şeyin fe-tadrudehum fe-tekune min ez-zâlimin.(K. 6,52:Tanrı buyurur ki; salt Tanrının cemalini dileyerek sabah-akşam Rablerine dua edenleri huzurundan kovma. Onların hesabından sen sorumlu değilsin, onlar da senin hesabından. Şu halde onları yanından kovup da zalimlerden niye olacaksın?) Kale en-nebi aleyhüsselam el-fakri fahri ve bihi üftehiru yevmü’l-kıyame.(Peygamber buyurur ki, “Fakirlik benim övünç sebebimdir; Kıyamet günü onunla övüneceğim”.)

Amma bizim sözümüz cânı beyan kılmakdur. Pes imdi üçü beyan kılındu. Amma dördüncü cân mârifetdür. Cânı bostandur. Mârifet sudur. Susamış bostana su ne faide kılursa mârifet dahi câna öyle faide kılur, hayat bağışlar. Kavlehu Teâlâ inne ed-din indullah illa islâm. (K. 3, 19: Allah nezdinde hak dini Islâm’dır.)

Pes imdi azizler Hak Subhanehu ve Teâlâ sizlere iki bostan areste kıldu. Biri din bostanı ve birisi iman bostanıdur. Ve hem mârifet suyın gönül gözünden akıttı. Kavlehu Teâlâ ve zeyyenehu fi kulubikum [105]elem tere ila Allah enzelehu mine’s-sema /28a/ maen fe-tesbehul ardi muhzerreten. (K. 49, 7: Hem biliniz ki, içinizde Allah’ın elçisi vardır. Eğer o birçok işlerde size uysaydı, sıkıntıya düşerdiniz. Fakat Allah size imanı sevdirmiş ve onu gönüllerinize sindirmiştir.  Küfrü, fıskı ve isyanı da size çirkin göstemiştir İşte doğru yolda olanlar bunlardır.) Pes ol bostanlar kim sizde vardur sanmayun kim bekçisizdür. Kaçan kim bir kişi bostan ekse evvel divarın eyler. Andan yerin yumuşadur. Andan dürlü dürlü nimetler eker. Andan sonra suvarur. Andan sonra yad otlarun arudur, yabana bırağur. Andan ortsında bir kuru baş diker. Yemişi temam olucak ol başı yabana bırağur. Ve ol yemişi dostlarla ve kardeşlerle yerler. Tengri’ye şükürler kılurlar. Pes Çalap Celle buyurdu kim, “ey kullarım sizlerdeki bostan benümdür. Kendü inayetümle bekledüm. Ve hem çevresine rahmetümle divar kıldum ve meskenet ile gönlünüzi yumuşatdum. Ve hem gönlünüzde tevhid ağacın bitürdüm. Ve hem tevhid ağacından mârifet yemişini bitürdüm. /28b/ Ve hem mârifet suyuyla suvardum. Ve hem yadlık otın ve dikenün arutdum. Ve hem düşmenlik yakasından ırak bıraktım. Ve hem günahınızı ortada yok kıldum. Velâkin düşmanınız İblis Aleyhüllane bostanın çevresin gezer, içerü girmek diler. Dügelin günahınuzu görür. Eydür kim ‘Çalabınuza asiymişsiniz’ dir, sizlerden tamaını keser. Pes kıyamet günü olucak ol günahlarınızu yaban bırakam kendü fazlumla kulluğunuzu kabul terkisine koyam. Âlemlere gösterem. Ve uçmaklarun içünde kığırdam. Ve didarımı sizlere gösterem. Ve keramet hilatın geydürem, şaduman olasızdir.” Kavlehu Teâlâ sıbğatullahi [106]ve men ahzenu min allahi sıbğaten ve nahnu lehu adidune. (K.2, 138: Tanrı buyurur ki, “Allah’ın (verdiği) rengiyle boyanınız. Allah’tan daha güzel boya vurabilen kim?) Ve hem Hak Subhanehu ve Teâlâ kerem-i lütfundan buyurdu kim; “ey kullarım beni isten, sizlere bilinem dir. [107] /29a/ ve ey asiler özür dilen günahunuz çün af kılun” dir. [108] Gökten yağmur yağmayıcak yerden nesne bitmez, yani sizlerden ağlamak ve benden günahınızı af kılmak dimek olur.” Mesele bir padişah hasekisini bir şehre virirkim ve bir padişah çün bir latif oda duta. Ta kim, padişah ol odayı göre begene. Zirâ kim padişaha layık odayı haseki bilse gerekdür. Pes imdi mârifet, Çalap Tengri’nin hasekisidür. Kendözüne lâyık gördügü kişilerin gönlüne virir. Ol kişinin mübarek ağzına dürlü dürlü mârifet haberlerin gönlünden yetiştürür, rahat olurlar. Ve anlar kim, Hakka lâyık degüldür anların gönüllerine mârifet virmez. Ve hem ol kişiden hiç kimesneler rahat olamazlar. Pes imdi ya ârif  /29b/ sordun kim, cân ölü müdür yoksa diri midir? Didindi imdi cânun ölimi nefs başında degüldür. Velâkin cân içinde bir baş vardur. Ana inkâr başı dirler. Ve mârifet ki ulu hasekidür ve hem ki ulu hâkimdür.[109] Heybetle varur ol inkâr başını keser. İlacila cânı taze dutar ve hem yedi tamû kapusunda yedi dağ vardur. Ol dağ toğrar, pareler. Sekiz uçmak kapusuna yol eyler. Amma bir niceler herçend kim surette ademdür velâkin manada hayvandur. Ve hem zahidler düni gün göğünürler Allah korhısından. İmdi her kim ki kendüyü bilmez ve bir niceler biregüden bir latif haber işidür evet dir. Heman adların bilürler: İlme’l-yakin lehu. İmdi bir kişi şeker dimekle ağzı datlu olmıya. /30a/ velâkin ârifler kendözlerin bildiler ayne’l-yakîn içünde, “men arefe nefsuhu fe-kad arefe rabbihu (kendi özünü bilen Tanrısını bilir)” muradınca. [110]Pes muhibler çalabı bildiler hakke’l-yakin içünde cânları muradlarına tamam irdiler. Ve bu kelimeler manası dügeli mülke yiter kim ilme’l-yakîndür ve hakke’l-yakîndür. Ve biri dahi gumanla yakindür. İmdi kal-i kıl da’vîsi ve ilmel yakin âlimleründür. İbadet zahidlerindür. Velâkin tefekkür ve sohbet ve velâyet beklemek hakke’l-yakindür, âriflerindür. Ve münacat ve müşahede muhibleründür, bâkî dervişlük ezelidür ve devlet ebedidür. Sohbet-i mârifet her kime degdiyse rahatluk anundur.[111]

8. Bu Bab Tevhid Mârifetlerin Beyan Kılur

Ol Padişah-ı kadim evvel birligin bildirdü. Kavlehu Teâlâ ve ilahikum ilahun vahidun. (K. 2, 163: Tanrı buyurur ki, “Tanrınınz bir tek Tanrı’dır...?) Kâle en-nebi [112] el-ilmu selasetun /30b/ ayatun muhkemetun ve ferizatun ve sabidetun ve sünnetun kaimetun vemâ siva hunna fehuve fazlu: “Peygamber [113] buyurdu kim; “ilim üçdür. Evvel beyinatdur. İkinci birkinmiş farızadur. Üçüncü durmış sünnetdür. İmdi her kim bu üç ilim bilse, ol kimesne ki ulu kişidir” didi.[114] Andan padişah-ı âlem kullarına kendü varlığın bildirdi. [115]Kavlehu Teâlâ elhamdülillah ellezi haleke es-semavat ve’l-ard [116] ve ca’ale ez-zulumat ve’n-nur.(K. 25, 59: Tanrı buyurdu ki, “...gökleri ve yeri...karanlığı ve ışığı yaratanım...”) Andan sıfatın bildirdi: Kavlehu Teâlâ sıbğatullahi ve men ahsenu min allahi sıbğaten ve nahnu lehu ibadune. (K.2, 138?) Andan mülketin bildirdi: Kavlehu Teâlâ lehu mulki es-semavat ve’l-ard. (K.2, 107: Göklerin ve yerin mülkü Allah’ındır.) Andan heybetin bildirdi: Kavlehu Teâlâ huve el-kahiru fevke ibadihi.(K. 6, 18: O kullarının üstünde yegâne kudret ve tasarruf sahibidir.) Andan azametin bildirdi. Kavlehu Teâlâ ve huve el aliyulazim. (K. 2, 255:O yücedir, çok büyüktür.) Andan izzetin bildirdi. /31a/ Kavlehu Teâlâ ve allahi el-izzetu cemi’an.(K. 35, 10: Tanrı buyurdu ki, “asıl üstünlük ancak Allah’ındır...”) Andan celaletin bildirdi. Kavlehu Teâlâ tebareke ismu rabbike zü’l-celal ve’l-ikramu. (K. 55, 78: Büyüklük ve ikram sahibi Rabbinin adı yücelerden yücedir.) Andan nimetün bildirdü. Kavlehu Teâlâ ni’eme el Mevla ve ni’em en-nasir.(K 22, 78:O ne güzel sahip ve ne güzel yardımcıdır.) Andan şumağın? [117] bildürdü. Kavlehu Teâlâ ve allahü azizü zu-ntikamin.(K. 3, 4; 5,95: Tanrı buyur ki, “Tanrı, suçlunun hakkından gelen mutlak güç sahibidir”.) Andan kendü lütfun bildürdü. Kavlehu Teâlâ Allah latifin bi-ibadihi. Andan muhabbetün bildürüdü. Kavlehu Teâlâ fe’t-tebi’uni yuhibbikum Allah. (K. 3, 31: De ki, “Bana uyunuz ki, Allah sizi sevsin..) Andan nusretün bildürdü. Kavlehu Teâlâ ve kane hakken aleyna [118] nasru’l-müminin. (K. 30, 47: Tanrı buyurur ki, “inananlara yardım etmek izerimize borç idi”.) Andan kısmetün bildürdü. Kavlehu Teâlâ nahnu kasemna beynehum ma’işetuhum. (K. 43, 32: Dünya hayatında onları geçimliklerini biz paylaştırdık.) Andan hasebetün [119] bildürdü. Kavlehu Teâlâ ve men yetevekkel ala-allah fe-huve hasbuhu. (K.65, 3: Kim Allah’a güvenirse O, ona yeter.) Andan rahmetün bildürdü. Kavlehu Teâlâ ve kane bil-müminin rahmiyen.(K. 33, 43:Tanrı buyurur...müminlere rahmet eden O’dur. [120]Andan kullarına ilim ögrenmek bildirdü. Kavlehu Teâlâ ve allemekum ma-lem tekunu ta’lemune. ( K. 2, 151: ...Bilmediklerinizi size öğreten bir Resul gönderdik.) Andan hikmet içinde hayrat ögüşligin bildürdü. Kavlehu Teâlâ ve men yuti el-hikmete fe-kaxd utiye hayren kesiren. (K. 2, 269: Allah hikmeti dilediğine verir. Kime hikmet verilirse ona pek çok hayır verilmiş demektir. Ancak akıl sahipşeri düşünüp ibret alırlar.) Andan delim dürlü nesneler [121] bildirdi kim, vafa gelmez ve hesabı yoktur. [122] Her ne kim bildirdiyse, cümlesine inanub şükür idüb minnet kılmak gerekdür. Andan sonra kişi kendüyü bilse gerekdür kim...[123] Tengri’yi kale en-nebi men arefe nefsuhu fe-kad arefe rabbih: Resul buyurduğu gibi, kendi özünü bilen Tanrı’yı bilir. Bu hadis muradınca velâkin eyle degül kim, biregü biregüyü bile fulandur ve fulan oğlıdır ve fulan yerlidür, diye. Pes öyle gerekdür kim, ilm ile kendözüni isteye ve araya ve izliye ve gözliye.

Arşullahdan ta taht-ı saraya degin ne kim varsa kendözünde bula. Pes arş ile ferş arasında çok dürlü nesneler vardur. Velâkin âdemden ulusu yokdur. Ve hem cümle yaradılmuş nesnelerden arş yukarıdur. [124]Ve hem arşda onsekizbin kandil /32a/ asılıdur. Degme bir kandilin büyüklügü yetmiş kez bu dünyadan uludur. Ve hem Çalap Tengri’nin hazineleridür. Onsekizbin âlem bunlardur. Amma kamudan yukarusu başdur ve hem cân hazineleri dahi başdur. Pes akıl ve ilham ve fehm ve sevişmek ışk ve didar ve mârifet bunlar bilünüz bin arş gibidir. Ve dahi arşda asılıdur. Neler vardur her birisi mülkden yegdür. İmdi baş arşa benzer gönül uçmağa benzer.

Yahya bin Maâz [125] eydür: “ve fi allahu anhu.[126] Benim gönlüm dünyadan ve ahretten yegdür. Zirâ kim dünya mihnet  evidür. [127] Ve ahret nimet evidür. Benüm gönlüm mârifet evidür. Pes mârifet dünyadan ve ahretten yegdür.” Ve hem yedi kat gök var. Ve hem ten dahi yedi katdur. Deridür ve et ve kan ve tamar ve sinir ve sügük [128] ve ilik yedi kat göge benzer.

Ve hem /32b/ dünyada dört dürlü od vardur. Evvel taş odudur. Kavlehu Teâlâ ve ettekumva en-nar elleti ve kuduha en-nas ve’l-hicare eiddetu lil-kâfirin. (K. 2, 24: Tanrı buyur ki, “...yakıtı insan ve taş olan cehennem ateşinden sakının. Çünkü o ateş kâfirler için hazırlanmıştır.)

İkinci ağaç odudur. Kavlehu Teâlâ huve bi-kulli halkin âlime ellezi ca’ale lekum mine’l-eşşarü’l-ahdar naren efazen entum minhu tevkudune. ( K. 36, 80: Yeşil ağaçtan sizin için ateş çıkartan odur.) Üçüncü yıldırım odudur. Kavlehu Teâlâ ve ra’adun ve berkun [129]  yec’elune asa bi-anhum fi eza innehum. (K. 2, 19: Yahut (onların durumu), gökten sağanak halinde boşanan, içinde yoğun karanlıklar, gürültü ve yıldırımlar, yağmur (a tutulmuş kimselerin durumu) gibidir. O münafıklar yıldırımlardan gelecek ölüm korkusuyla parmaklarını kulaklarına tıkarlar..) Dördüncü tamû odudır. Kavlehu Teâlâ e-fe-reeytuhum en-nar elleti turune. (K. 56, 71: Tanrı buyurur ki, “söyleyin bana şimdi, tutuşturmakta olduğunuz ateşi.) Amma âdemde dahi dört dürlü od vardur. Evvel mide odudur. İkinci şehvet odudur. Üçüncü sovıklık odudur. Dördüncü muabbet odudur. Ve hem dünyada dağlar vardur. Âdemin sügügi (kemiğinin) başları dağlara benzer.

Ve hem dünyada hemi de deniz vardur gark edici. Pes âdemde dahi yedi deniz vardur gark edici. Evvel gözi görmekten gark eyler. /33a/ İkinci dili söylemekden gark. Üçüncü kulak işitmekten gark eyler. Dördüncü kursak eritmekten gark eyler. Beşinci karın açmaktan [130] gark eyler. Altıncı renc eleminen [131] gark eyler. Yedinci sevda ve cünunluk [132] birle gark eyler.

Ve hem dünyada ırmaklar vardur. Amma gözyaşı ırmağa benzer. Ve hem dünyada köyler vardur, endamlar köylere ve barmaklar ağaçlara ve kıllar otlara benzer. Ve kullar eligülere benzer. [133]

Ve hem dünyada dört dürlü su vardur. Evvel safi su. İkinci acı su. Üçüncü koyu/kuyu su. Dördüncü yir su. Amma tende dahi evvel ağız suyu tatlıdur. İkinci göz suyu acıdur. Üçüncü kulak suyu yi[yi]rdür. Dördüncü burun suyu koyudur. Ve hem dünyada mümin vardur ve hem kâfir vardur. Amma ilham mümine benzer ve hem vesvese kâfire benzer.

Ve hem dünyada dört dürlü yel adı vardur. /33b/ Evvelki yel adı daburdur. [134]İkinci yel adı sebbadur. [135] Üçüncü yel adı kassâmdur. Yenen nesne  tamarlara sürer, üleştürür.[136] Dördüncü yel adı dafiadur. Yenen nesnenün kesegini taşra [137] bırağur. Amma gönül şehre [138] benzer, ten hisara benzer, gögüs içi galebesi bâzâra benzer. Bağır, bögrek, öyken, öd, dalak [139] dükkânlara benzer. Sıdk, ikrâr, isbât, irâdet, riyâzet, şevk, muhabbet, havf, reca, yakîn ve tevekkül kumaşlara ve metalara benzer. İmân gevhere benzer. Us mescide [140] benzer. Mârifet güneşe benzer. Pes mescid çerağı divarlarına dokunur karaluyken aydın kılur. Amma mârifet çerağı arşdan ferşe degin gösterür. [141]

Ve hem dünyada sermaye ve ıssı ve ziyan var. İman sermayeye benzer. Kalan [142] buyrukların tutmak ıssıya benzer. İmansız kalmak /34a/ sermayeden ayrılmağa benzer. [143] Gözler terazuye benzer. Ve hem göz ikidir. Birisi zâhirde bakar ve birisi bâtında bakar. Pes imdi devlet anundur kim bâtınında bakar, terazüsü ağır gele. Zahirde bakan terazüsü yeğni gele. Kavlehu Teâlâ fe-men sekulet mevazinehu fe-evleike hume’- meflihune ve men haffet mevazinuhu fe-evleike ellezine hayru enfusehum fi cehennem halidune. Ve hem dünyada zâlimler ve muktasıd ve sabık vardur. Kavlehu Teâlâ fe-minhum zâlimun li-nefsihi ve minhum muktasıdun ve minhum sabıkun bi’l-hayrat.(K. 23, 102-103: O zaman kimin tartıları ağır gelirse, işte onlar asıl kurtuluşa erenlerdir- Her kimin de tartıları yeğni (hafif) gelirse; onlar kendilerine yazık edenler ve cehennemde kalanlardır.) Pes nefs zâlimdür, cân muktasıddur ve gönül sabıkdur ve hem dünyada gök var ve yir var. Pes arka göge benzer. Taban yire benzer. Başı arka götürür ve arkayı taban getürür. [144]

Ve hem akıl aya benzer. İlim yıldızlara benzer ve iki deniz vardur. Birisi datludur ve birisi acudur. Ve ikisi bir yirdedür. /34b/ velâkin ikisi birbirine katılmaz. Kavlehu Teâlâ merece el-bahreyn yeltekiyani beynehuma berzehun la yebğiyani. (K. 55, 19: İki denizi birbirine kavuşmak üzere salıvermiştir.) Pes gözyaşı acıdur. Kar[a]k (gözbebeği) suyu datludur. İkisi bir evdedür. Velâkin birbirine katılmaz. Zirâ kim göz aslı yağdur, tuza muhtaçdur. Kar[a]k [145] suyu datludur. Pes imdi gözyaşı acı olmasa göz yiyirdi. Ve eger kar[a]k suyı datlu olmasa göz görmez olurdu. Ve hem dünyada bulut var ve yağmur var. Kaygu buluda benzer, gözyaşı yağmura benzer. Ve hem dünyada artmak ve eksülmek var. Pes tende dahi kuvvet gâh artar gâh eksülür ve hem gönül bir kuşa benzer “kuş hod uçarken kimerde [146]azar. Velâkin gönül azmaz. Zirâ kim gönülle Çalap Tengri’nin arasında perde yokdur. Ve hem uçmak var ve tamû var. Ve uçmak içinde ırmaklar vardur: /35a/ Kavlehu Teâlâ (Ve ceale) fi-ha (rev’asiye) enhârun  min main gayri essinin ve enharun min lebenin lemyeteğeyyer ta’amehu ve enharun min hamrin lezzetin lil-şarıbin ve enharun min aselin musaffen. (K. 13, 3: Yeryüzünü düzleyen, onda oturaklı dağlar ve ırmaklar yaratan, meyvelerin hepsinden onda iki çift yaratan Allahtır...)Ve hem tende süd ve kan ve safra ve balgam pınarlara benzer. Ve hem dünyada Padişah vardur kim, başında tac vardur; boynında tavk vardur. Ve egninde hilât ve menşurı vardur. Tahtı mülketü vardur ve rağyeti [147]  vardur. Pes imdi tevhid tacdur. İbadet tavkdur. Müslümanlığın [148] hil’âtıdur. Menşur tahtdur, mülket rağyet i-Islâmdur. Kavlehu Teâlâ inne ed-din indullah illa Islâm. (K. 3, 19: Allah katında din Islâm’dır.) Pes imdi rağyet (i)-İslâm ihsanı ile memleket-i imandur. Menşur-ı- mârifet tahtdur. Pes ârifler ol mârifet tahtınun üzerinde otururlar. Çalab Tengri’ye münacât kılurlar.

Hikayet-i garib:[149] Birgün Tengri Aslanı Ali keremullahu vechehu ‘ya (Tanrı onun yüzünü onurlu kılsın),[150]/35b/Resulullah Hazreti’nin yanında [151]sordular kim, “ya Ali taptuğun Tengri’yi görürmüsün?” didiler. Andan Ali Hazreti ayıttı kim, “eger görmesem dapmıyaydu[m]” didi kerem-i lütfundan. Ve hem uçmakda tuba ağacı vardur. Her bir budağı müminlerin köşklerinün penceresinden içeri giripdür. Ve hem tende dahi iman vardur. İman nuru dahi böyledür. Cümle damarlara giribdür.[152] Ve hem uçmakda yemek ve içmek vardur. Bevl, gays yokdur. Pes ana rahminde dahi oğlan yir içer, bevl ve hades  yokdur. Ve hem dünyada dört yel hevâsı vardur. Evvel yaz hevâsu, ikinci yay hevâsu, üçüncü güz hevâsu, dördüncü kış hevâsu. Pes imdi hoş olmaklık yaz hevâsuna benzer. Nahoşlık kış hevâsuna benzer. Yigitlik hali yay hevâsuna benzer. Kocalık hali güz hevâsuna benzer. [153] Ve hem dünyada âlimler vardur.

/36a/ Kimisi fıkıh, ferayiz ilmin okur ve kimisi tefsir, hadis ilmin okur ve kimisi nahv, sarf-ı arabiyat ilmi okur ve kimisi dahi hakikat ve hikmet ilmin bilür ve kimisi dahi hendese ilmin bilür. [154] Haliya sözden terk yokdur. Ağız datlu ve acuyu bilür. Göz görmek bilür ve dil söylemek bilür, burun kohu bilür[155], el tutmak bilür ayak yürümek bilür [156] ve gönül hem hoşluk bilür ve hem nahoşluk bilür. Zirâ kim gönül ne fetva virürse, dil anı söyler ve hem dünyada yaği vardur. Ve hem ceng itmek vardur. [157] Pes nefs yağidür[158], nefse dilegini virmemek ceng itmekdür. Ve hem dünyada cuhud var ve tersa var. Ve hem hilaf vardur. Pes günahına muti olmamak cuhuda benzer. Şer’e boyun virmemek tersaya benzer. Hakdan yüzün döndürmek haça tapmağa benzer. Tama’ kılmak hilâfa benzer. Oyalanmak [159] aslana benzer. /36b/ Ve fuzulluk kablana benzer.[160] Şehvet ehli olmak ılkılara ve hayvanlara benzer. Boşmak [161] kakımak  yılana benzer. Şundan kapmak kazmak kurda benzer. Hoyrat dirliklüler ayuya benzer.[162] Sovuk hulklular donguza benzer. [163] Minnet bilmemek hod hiç nesnedür. Cahil gibidür. Nitekim Resul Hazret buyurubdur: eş-şeyun li’l-cahil leyse bi’ş-şeyun. [164]

Ve hem Beytü’l-mamur vardur. Ve Kâbe vardur. Pes hakikat bilgel kim, gönül o ikisinden dahi yegdür. Zirâ kim Beytül mamur göktedür. Anı kerrubiler tavâf kılurlar ve Kâbe yirdedür anı müminler tavâf kılurlar [165] ve  gönül, Padişah-ı âlem Tengri’nin nazargahıdır. Pes Saad bin Abdullah Nesteri [166]radiallahu anhu buyurdu kim, “Muhammed Mustafa’dan işittüm kim, ‘Çalap ile cümle /37a/ nesnenün ortasında hicab vardur. Velâkin gönülle Çalap ortasında hicab yokdur”.[167] Pes imdi müminin gönlü Kâbe’ye benzer, Kâbe’ye varan ayağuyla varur. Amma gönül ziyaretini isteyen yüzi üzerine varur. Anun çün kim aşığlar yüzlerin yerden kaldurmazlar. [168] Ve hem Kâbe’ye giden kıl[a]ğuz gerekdür. Ku’ran ana kıl[a]ğuz yeter. Pes gönül ziyaretine Çalap Teâlâ yoldaş yiterdür. Ve hem Kâbe’de ihram giyerler. Pes hakkı batıldan seçmek, ihram giymege benzer ve hem yol üzerinden taş arıtmaklık Kâbe’de bâtın Araf’ta taş atmağa benzer. Ve dahi kendü nefsi muradını virmemek  Kâbe’de kurban itmege benzer. [169]Ve dahi geçmiş ömür Safâ’ya benzer. Bâkî kalan ömür Merva’ya benzer. Geçmüş günah içün bişman yemek, kalan ömrünü Hak Teâlânın kulluğunda geçirmişe /37b/ benzer ve Safâ ile Merva arasında segirtmege benzer ve hemişe istiğfarla yürümek Kâbe’de tavâf kılmağa benzer ve sakinlikle yürümek Arafat’a varmağa benzer. Ve hem Kâbe’ye varan dört nurani [170]tavâf kılur. Pes imdi gönülde dahi dört yerde nurani tavâf vardur. Evvel sağında havf nurı tavâf vardur; ikinci solunda reca nurı tavâf vardur; üçüncü öginde muhabbet nurı tavâf vardur; dördüncü ardında şevk nurı tavâf vardur. Ve hem Kâbe’ye varanun ihramu vardur. Pes müminlerün dahi ihramı vardur. Kendünün teni ayali ve malı ve hısımları ihramıdır. [171]Ve hem dünyada gûristanlar vardur. Pes burun guristanlara benzer, ammâ burun iki delükdür. Bir deligi tamağına gider ve bir deligi boğaza gider. Pes gûr dahi  /38a/ iki dürlüdür.[172] Birisi uçmağa gider ve birisi tamûya gider. Kale en-nebi el-kabru ravzatun min riyazü’l-cinan ev hudretun min hudiri’n-niran. (Peygamber buyurur ki, “kabir cennet bahçelerinden bir bahçedir”.) Pes imdi devletlü kul oldur kim cânını gafletten uyara, halini bile. Ve hem dünyada kayıplar vardur. Uçmak ve tamû arş ve kursî, levh ve kalem ve firiştehler, öküz, balık bunların adları vardır. Velâkin kendüler gayipdür. [173] Kavlehu Teâlâ yes’eluneke an-er-ruh kul er-ruh min emri rabbi. [174] Ve hem gönül varlığı bilinür. Ve ol mârifet ağacının beş ulu budağı vardur. Evvel budağu şevkdür, ikinci budağı inabetdür, üçüncü budağı muhabbetdür, dördüncü budağu iradetdür, beşinci budağı kurbiyetdür. Ve hem dünyada begler vardur kimisi adil kimisi zâlimdür, birbiriyle tokuşurlar. Amma tende dahi iki beg vardur. Biri akıl ve birisi hevâdur. Ve hem akıl çerisi ellibeşdür. Ve hem hevâ çerisü dahi ellibeşdür. Akıl çerisi dörelikde ve düleklikde emr-i marufdadur. Subaşı ilhamdur ve hevâ suy başısı vesvesedür. İkisi hergün (tokuşurlar) savaşırlar. Kaçan kim akıl çerisi hevâ çersini yense ol ten ve ol cân Halik katında aziz olur. Kaçan kim neuzubillah eger hevâ çerisi akıl çerisini yense ol ten ol cân Halik katında hor olur. Kavlehu Teâlâ inneelmuluk izadahelu kariyeten efsedehuha ve caelu izzeten ehliha ezilletun. [175] Velâkin bilmeklikde âlem aciz kalur.

Ve hem gönlün Tazi dilince yedi adı vardur.Degme bir adınun yetmiş iki manası vardur.  Pes Çalap Tengri’nin dahi Kur’an içinde dörtbin adı vardur. Ve hem tende dahi beş nesne delil vardur. Çalap Teâlâ birligine evvel Cebrail, ikinci Muhammed yol açduğuna, üçinci /38b/ Muhammed fazlına, dördüncü yaradılmış olub giri dirildügüne, beşinci Çalap Tengri’nin varlığına ve ba’de-ez-an Çalap Subhanehu ve Teâlâ âdemi yoğ iken var kıldı. Pes her bir kişinin iki Resulü vardur. Biri zahir dilidür ve birisi batın dilidür. [176] Zahir dili Muhammede benzer. Ve gönül Cebrahil’e benzer .Ve hem Muhammed fazlına Âdem yaratmağı, Muhammed adının harfi üzere yarattı. Pes başı mim gibidir.  Ve iki eli hı gibidir. Karın cim [177]gibidir. İki ayağı dal gibidir. Ve hem namazı dahi bünyad itmekligi Ahmed ismi üzerinedür. Elif kıyama benzer. Hı rükû’a benzer mim sücuda benzer. Dal tahiyyata benzer. Kavlehu Teâlâ fe-subhanallah hine tumsune ve hine tusbihune lehu el-hamdu fi’s-semavat ve’l-ard ve aşiyen ve hine tuzhirune.(K.30, 17/18: Akşam girerken, sabah olurken, öğle ve ikindi vaktinde Allah’ı-ki göklerde ve yerde hamd ona mahsustır- tesbih ve tenzih ediniz.) Ve hem âdemde oğlanlık hali irte namazına benzer. /39a/ Bilüğiyyet hali öğle namazına benzer. Yigitlik hali ikindü namazına benzer. Kocaluk hali ahşam namazına benzer. Yatsu namazı ölüm haline benzer. Muhammed başbarmağa benzer, Ebubekir şehadet barmağa benzer. Ömer orta barmağa benzer. Osman yanındaki barmağa benzer. Hazreti Ali kici barmağa benzer.[178] Ve hem uyuyub giri uyanmak ölüb giri dirilmege benzer. Pes âdem vefadar başlayıcı olucak peygamberlik ider. Çalap yâri kılıcak müminler amellerü kabul olur. Padişah bahane kılub, inayet edicek ve hem dünyada gün doğar ve uyağur. Velâkin mârifet kankı gönülde kim doğsa artuk uyakmaz. Ve mârifet âdem ilmünde beyan kılur. Pes Çalap celle celalehu dünyada her ne kim yarattıysa, cümlesi âdemde vardur. Ve hem dahi göklerde bunca  seyir vardur. [179]

/39b/ [180]Ve hem Çalap tengrinin zahiri vardur ve batını vardur. Pes tende dahi us, akıl, fehm, ilham, hidayet var. Bunlar dahi gayblardur. Ve hem dünyada ağaçlar var. Başı gökdedür dibi yirdedür. Pes mârifet dahi ağaç gibidür. Dibi yirdedür başı gökden dahi yukarıdadur. Kavlehu Teâlâ asuluha sabidun ve fer’uha fi’s-sema. (K. 14, 24: ..kökü yerde, dalları gökte güzel bir ağaç...)Ve ol mârifet ağacının beş ulu budağı vardur.[181] Evvel budağu şevkdür; ikinci budağı inabetdür; üçüncü budağı muhabbetdür; dördüncü budağu iradetdür; beşinci budağı kurbiyetdür. Ve hem dünyada begler vardur kimisi adil kimisi zâlimdür, birbiriyle tokuşurlar. Amma tende dahi iki beg vardur. Biri akıl ve birisi hevâdur. Ve hem akıl çerisi ellibeşdür. Ve hem hevâ çerisü dahi ellibeşdür. /40a/ Akıl çerisi dörelikde ve düleklikde [182]emr-i mârufdadur. Suybaşı ilhâmdur ve hevâ suybaşısı vesvesedür. İkisi hergün savaşırlar. Kaçan kim akıl çerisi hevâ çerisini yense ol ten ve ol cân Halik katında aziz olur. Kaçan kim neuzubillah eger hevâ çerisi akıl çerisini yense ol ten ol cân Halik katında hor olur. Kavlehu Teâlâ inneelmuluk izadahelu kariyeten efsedehuha ve caelu izzeten ehliha ezilletun.(K. 16, 34: Tanrı buyurur: “sonunda yaptıklarının cezası başlarına musibet oldu ve alay ettikleri o azap kendilerini kuşattı.”) Pes Çalap Teâlâ varluğun bilürler. Velâkin niteligi bilmezler. Ve illa kim Padişah- ı Âlem zerre zerre Kur’an içinde bildirdi: Kavlehu Teâlâ la yeğrubu anhu miskalu zerretin fi’s-semavat vela fi’l-ard vela asgar min zalike vela ekber illa fi kitabin mübinin. (K. 10,61:..Göklerde ve yerde zerre kadar olanlar bile, O’nun bilgisinin dışında değildir. Bundan daha küçüğü ve daha büyüğü de kitapta mevcuttur.) Pes imdi aziz-i men nitekim âdeme cândan yakın yokdur. Çalap Tengri’ye dahi kuldan yakın yokdur: Kavlehu Teâlâ /40b/ Ve nahnu akrebu ileyhi min habl elvarid. (K. 50,16: Biz insana şahdamarından daha yakınız) Nitekim cân tene yakındur. Çalap Tengri dahi kullarına şöyle yakundur. Kavlehu Teâlâ ma-tireyekunu min lecva selasetin illa huve rabi’uhum vela hamsetin illa huve sadisuhum ve la edna minzalike ve la ekseru illa huve maahum innema kanu summe yunbihim bi-ma amelu yevmu’l-kıyame inne Allah bi-kulli şeyin âlimun.(K. 58,7: Görmedin mi ki, göklerde ve yerde ne varsa, Yüce Tanrı hepsini bilir. Üç kişinin konuştuğu yerde dördüncüsü O’dur. Bundan az veya çok olsalar ve nerede bulunurlarsa bulunsunlar, O mutlaka onların yanındadır. Sonra bütün yaptıklarını Kıyamet gününde haber verir.Çünkü Allah her hakkıyle bilir.) Pes imdi Çalap Tengri kullarının tedbirindedür. Ve hem tende dahi cân tedbirindedür. Şöyle bilmek gerek nitekim âlem sâlâhlığı  [183] cânladur. Ve hem ten sağlığı dahi cânladur.

Pes nitekim Çalap Tengri’nin varlığı bilinür niteligi bilinmez. Kavlehu Teâlâ leyse ke-mislihi şey’un ve huve el-sem’u el-vasir. (K. 42, 11: ...Onun benzeri/misli olan hiç bir şey yoktur. O her şyi görürü ve herkesi işitir.) Ve hem bu cihan zahirdür. Ve ol cihan batındur. Velâkin bu cihan harab olusardur. Kavlehu Teâlâ yevme tubeddelu el-arde gayrü’l-ard.(K. 14,48: Yeryüzü bir başka dünyaya döner.) Ve hem ten âlemi dahi harab olusardur: /41a/ Kavlehu Teâlâ kulli nefsin zaikatü’l-mevt.(K. 29, 57: Her canlı ölümü tadacaktır.) Bu ayetin ma’nası [184] Gökler kalınlığıdur keseler (?) durur.. Gökleri hevâ birl(ikt)e, hevâyı kuşlar birle, dağları geyikler birle. Tenleri sağlık birle. Âdemleri birbirine berkitmek birle ve yüzi göz birle, elleri ayası birle, iki ayakları tabanı birle, zâhiri bâtın birle [185] ve uçmağı nimet birle ve tamûyı ze{mu}kkum birle ve ahreti yiglik birle ve Çalap celle celalehu kendüni kulları birle ve siz kulları Çalap Teâlâ birle. Zihi lâtif mübarek kul kim, Tengri kendü rahmetü birle yâd kılur.

Eydür kim işidün, ey gözlü kullar işidün; ol kadim lem-yezal padişah-ı bi-zeval eydür kim, ibretli kullarım eger beni dilersenüz yire bakın abalığım  [186]görün. Göge bakın feriştehlerim [187]görün.Feriştehlerime bakın sırrım görün. /41b/ Dağlarıma bakın ululuğum görün Denizlerüme bakın, ummanım görün. Kıyamete bakın, heybetim görün. Uçmağa bakın, nimetim görün. Ululuğuma bakın, güçlülüğüm görün. Kullarıma bakın. hil’âtum görün. Kur’an’ıma bakın, menşûrum görün. Gökler işaretine bakın, ulu şanımı görün. Evliyalarıma bakın, hazinelerimi görün. Pes sizleri sevdigim içün bunca dürlü kerametler virdüm; delil-i Kuran ve le-kad keremna beni ademe.(K. 17, 70: Hamdolsun biz, Âdem oğullarına çok ikram ettik.) Pes ey azizler Çalap Tengri dünyada her ne kim yarattıysa sizlere verdi ve kendüyü dahi size verdi. Pes imdi gökler sizlerün örtünüzdür ve yirler sizin döşeginüzdür ve ay güneş sizin çerağunuzdur ve yemişler nimetünüzdür. Otlar görgünüzdür ve ağaçlar yaraşığınızdur ve ılkılar merkebinüzdür. Ve feriştehler tapucunuzdur,[188] uçmak makâmınızdır. /42a/ Huriler ve gılmanlar çiftünüzdür. [189]Rıdvanlar kapucunuzdur. Kirâmen kâtibîn yazıcılarınızdur. Malik bekçinüzdür Muhammed şefaatçinizdür ve Kâbe kıblenizdür ve Ku’ran inancınızdur ve İbrahim atanuzdur. Havva, Hatice [190]analarınızdur. Bayramlar güvencinüzdür ve âdine (Cuma) güni tiryakunuzdur. Ve sizler birbiri göz ile karındaşlarsız ve siz kullarım benüm ve ben gafur Mevlâ sizinven.(sizinüm). Bunca işleri sizler içün araste kıldum Ârş’dan ta Süreyya’ya  degin her ne kim varsa sizlere bildürdüm. İmdi kaçan kim beni istesenüz sizde isteyin bulasız zirâ size teninüz içinde cânınuzdan yakınım ve gönüllerinizden yakınven ve dilinüz söylemekden yakınven ve hem size sizden yakınven.[191] ve Kavlehu Teâlâ nahnu akrebu ileyhi minkum velâkin la tubsirune. Kavlehu Teâlâ nahnu akrebu ileyhi min hable’l-varid. (K. 56, 85: Tanrı şöyle buyurur: “Biz ona sizden daha yakınız, fakat siz göremezsiniz.”) Pes her kim bu ilmi bilse hakikatdür ki kendözünü bildi. /42b/ Kale en-nebi men arefe nefsehu fe-kad arefe rabbihu. Kale Allahu Teâlâ hatta tebeyyene innehu el-Hakku. (K. 41, 53: ..(Kur’an’ın) gerçek olduğu, onlara iyice belli olsun.) Pes kendözünü bilmekligi muhtasar kıldum. Uyanuk cânlara bu kadar muhtasar söz yiter.

9. Bu Bab Âdem Sıfatun Beyan Kılur

Haberde şöyle gelmiştir kim biz âdem zürriyetiyüz, andan yayıldık. Ebu’l-fazl Cafer Sadık aleyhisselam buyurdu kim, “bu sözü cân kulağıyla dinleyünüz kim menfaatlü haberlerdir; inşallahu Teâlâ reva kıla tutasız. Pes Hak Sübhanehû va Teâlâ kaçan kim âdemi yaratmak diledi firiştehlere bildirdi. Kale allahu Teâlâ ve iza kale rabbüke lil-melaiketi inni cailun fi’l-ardi halifeten.(K. 2, 30:Hatırla ki, Rabbin meleklere; ‘’ben yeryüzünde bir halife yaratacağım” dedi.) Ve hem Âdem’in yüzün Medine toprağından yaratdı. Başını Beytül Mukaddes toprağından yaratdı. Gözün Beytül haram toprağından yaratdı. Kulağını Tur-i Sina toprağından yaratdı. Burnun Dımaşk toprağından yaratdı. /43a/ Sakalını uçmak toprağından yaratdı. Ekenini [192] Medine’nün mağribden yana toprağından yaratdı. Ağzını Medine’nün maşrıkdan yana toprağından yaratdı. Dilini Buhara toprağından yaratdı. Dişlerini Harezm toprağından yaratdı. Tuluklarını [193] Berberriye toprağından yaratdı. Boynın Çin mülki toprağından yaratdı. Kolların Yemen- Taif toprağından yaratdı. Sağ elini Mısır toprağından yaratdı. Sol elini Pars toprağından yaratdı. Dırnaklarını Hıtay [194] toprağından yaratdı. Barmakların Sistan toprağından yaratdı. Gögsin Irak toprağından yaratdı. Zekerini Hindistan toprağından yaratdı. Uylukların Türkistan toprağından, hayalarını Konstantiniye toprağından yaratdı. Dizlerini Kırım toprağından yaratdı .İnciklerin Antalos toprağından yaratdı. /43b/ Topukların Rum toprağından yaratdı. [195]

Pes sonra Tengri’nin kudreti birle gövdesine nurla cân girdi. Gözlerine ibret nurıyla bezedi, alnını sücud nurıyla bezedi. Dilini zikr nurıyla bezedi, dişlerin Muhammed Mustafa nurıyla bezedi, dudağını tespih nurıyla bezedi. Ekenini hilât nurıyla bezedi, gögsini şevk nurıyla bezedi karnını ilm nurıyla bezedi, arkasını kinlik nurıyla bezedi, belîni izzet nurıyla bezedi.Sitirini [196] emanet nurıyla bezedi. Uyluklarını emr-ü nehy nurıyla bezedi, dizini rükû nurıyla bezedi. ayağını tâat nurıyla bezedi, yağrını [197] hoşnudluk nurıyla bezedi, talağını üns nurıyla bezedi, ellerin sehavet nurıyla bezedi, dırnağını şefaat nurıyla bezedi, sügisini kudret nurıyla bezedi gönlüni tevhid nurıyla bezedi ve hem gönlüni /44a/ iman nurıyla bezedi ve tazim nurıyla bezedi ve salad nurıyla getürdü.[198] Ve hem Âdem’in toprağını Azrailin eline virdi. Rahmet suyuyla yoğırdı. Mârifet nurıyla depdi. Ayıttı kim ma haleke Allah âdeme sittin levnen mine’t-turab lev halakuhu min turabin vahidin fe-kane en-nasu ala-suretin vahidin nısfı vahidin lem yârifu ehaden ehada. Bu ayetin (?!) ma’nası budur kim Tengri Tebarek ve Teala Âdem’i altmış dürlü  topraktan yarattı. Ve eger bir dürlü topraktan yaratsa, âdemler dügelisi bir suretde olaydı ve yarısu dahi bir dürlü olaydı yarısu dahi bir dürlü olaydı. Birbirin bilmiyelerdi dimek olur. Pes Mekke ile Yemen-Taif arasında yaratdı. Kale Allahu Teâlâ ve etteku Allah ellezi teselune bihi el-erhamu. (K. 4, 1: Adını kullanarak birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah’tan ve akrabalık haklarına riyayetsizlikten sakının.) Pes hak subhanehu ve Teâlâ /44b/ Hazreti eydür kim, “Âdem’i toprakdan yaratdım ve hem nutfeden yaratdım. Delil-i Kur’an: kale Allahu Teala haleke elinsane min salsalin min hamain mesnûnin.” (K. 15, 28: Tanrı buyurur ki, “Kupkuru çamurdan, şekillenmiş balçıktan...”) Ve hem sülâleden yaratdım. Pes bir nesneyi sıkıp sırnağından çıkana sülâle [199] dirler. Ve hem kudretiyle bir zaman yattı güneşde yarıldı ke-el-fehhar [200] oldu.  [201] Evvel toprakdı andan suret oldu andan tas tas yarıldı hesapsız yıllar yattı. Andan Azrail uğrı geldi gördi, belînledi ürgdi. Üstine geldi. Biraz nazar kıldı; acepledi, mütehayyir oldu, gögsin kakdı küp küp ötdi. Ayıttı kim “ya seyyidi Mevla! Şunun içi kovuğmış bundan hayır gelmez” didi. Pes Padişah-ı Âlem Tengri’den nida geldi kim, “ya Azrail! Ol kakduğun gögüs benim hazînemdür, kendü kudretimle /45a/ doldursam gerekdür” didi. Andan Allah Subhanehu ve Teâlâ’nun emri ile hilât tazimi ile cân geldi. Âdem’in gövdesine girdi, kalkdı oturdu. Elhamdülillah rabbü’l-âlemin ala-kulli halin [202] didi. Andan hak Teâlâ feriştehlere buyurdu. Rıza suyıyla yuvdılar. Ululuk ve körk[l]ülük [203]tâcını başına urdılar ve kerâmet hil’âtın egnine geyürdüler  ve yücelik kursisinin üzerinde oturdu ve hem halifelik adın virdiler ve hem yerde gögde halifesin didiler. Pes Hak Sübhânehu ve Teâlâ kendü lâfzı birle “uçmak içinde hazinemsin” didi. Eline [204] menşûrı virdi. Cümle melâikelerin [205]adın ögretdi. Kale allahu Teala ve alleme âdeme el-esmae kulluha summe aradahum ala-el-melaike. (K., 2, 31: Allah Âdem’e bütün isimleri öğretti. Sonra meleklere arzetti.) Andan feriştehlere sücud kıldırdı. Kale allahu Teala ve iz kulna /45b/ lil-melaiketi’s-sücud vela âdeme fe-secede illa iblise eba ve estekbere [206] Pes ol demde kaçan kim cân gögüse girdi Âdem aleyhisselam kalkdı oturdı aksurdı. Elhamdülillah rabbü’l-âlemin ala kulli halin didi; yani dimek olur kim, “şükür ol Tengriye kim âlemleri bilicidir,[207] her hal üzeredir” dimek olur. Pes suretden evvel hareket aksurmak oldı. Evvel dilinden gelen kelime Elhamdülillah rabbü’l-âlemin dimek oldu. Andan ol kadirü kün-fe-yekûn’dan hitab-ı icabet geldikim yerhamuke rabbuke ya Âdem, didi. Yani “Çalab’ından sana rahmet olsun ya âdem” dimek olur. Pes andan Allahu Teâlâ ayıdır kim, “ya Âdem!  İzzetüm ve celalüm hakkı için seni bu kelime içün yaratdım” didi. Andan Âdem’e “yuka[ru] bak “didi. Pes Âdem yukaru bakdı. Arşa değin göründü. Âdem  /46a/ gördü kim, arşın üzerinde yazılmışdır kim, “la ilahe illa Allah Muhammeden Resulullah” yazılmışdur. Andan Adem ayıdır kim, “İlahi! La ilahe illa Allah senün birligün adıdır [208], ya Muhammed Resulullah kimün adıdır ?”didi. Andan ol Hayyü’l-Kayyum Padişah ayıdır kim, “ya Âdem! Ol benum habibüm adıdır kim, senün oğlundur didi.

Andan sağ yanına baktı. Üç lâtif şahs gördi. Ayıtdı kim, “adunuz nedur? Makâmınız kandedür? didi. Birisi ayıdır kim, “adum akıldur, makâmum baştadur; beynin arasundadur” didi ve hem birisi dahi ayıttı kim, “benüm adum ilimdür makâmum gögüsdedür” didi. Birisi dahi ayıtdı kim “adum hayâdur makâmum yüz üstündedür” didi. Andan Âdem aleyhisselam ayıtdı kim “gelün yerlü yerünize girin” didi. Şolok  saat [209] üçi dahi yerli yerlerine girdiler. Âdem rahat oldı ve hem soluna bakdı yine /46b/ gördü kim üç şahs geldi. Âdem bunlara dahi sordu kim, “adunuz nedür makâmunuz kandedür” didi ve “ne has kavimsüz?” didi. Biri ayıtdı kim “adum öykedür makâmum baştadur, beynin arasundadur” didi. Andan Âdem ayıtdı: “Baş akıl yeridir senün başda yerün yokdur” didi. Pes öyke ayıtdı “ben gelicek ol gider” didi. Ve birisi ayıtdı kim, “benüm adum tama’dur makâmum yüz üstündedür” didi. Andan Âdem ayıtdı “yüz hod od haya yerüdür, senün anda yerün yokdur “didi. Andan tama ayıtdı kim, “ben gelicek haya gider” didi. Ve hem birisi ayıtdı “benüm adım hasetdür, makâmum gögüs içinde” didi. Andan Âdem ayıtdı kim, “gögüs ilüm yerüdür andan senün yerün yokdur” didi. Andan hased ayıtdı, “ben gelicek ilüm gider” didi. İmdi şöyle bilmek gerekdür kim, “iman Rahmanundur, güman Şeytânundur”. Pes /47a/ güman gelse iman gider.

Pes ol demde kim padişah-ı alem Tengri, dügeli cânları hazretine arz eyledi. Müminler cânların sağdan yana kodı ve kâfirler cânların soldan yana kodı. Dahi Allah Tebareke ve Teala buyurdu kim, “Elestü bi-rabbikum?” (K. 7, 172: Ben sizin Rabbi’niz değil miyim?.) Anlar kim Hakka lâyık cânlardı; kulaksız işitdiler, dilsiz cevap virdiler. Bir nicesi “belî” didiler bir nicesi “lâ”. Didiler, Bir nicesi hiç tınmadılar. İkiledin Hak Sübhanehu ve Teâlâ buyurdu kim, “Elestü bi-rabbikum?” didi. Evvel “belî” diyenlerin bir nicesi “la” didiler bir nicesi tınmadı. Bir nicesi yine “belî” didi ve hem “lâ” diyenlerin bir nicesi “belî” didiler bir nicesi tınmadı, bir nicesi yine “lâ” didi. Evvel hiç tınmayanların bir nicesi “belî” didi ve bir nicesi yine tınmadı. Pes ol kim iki kez “belî”  [210] didi Müslüman toğdı ve Müslüman dirildi Müslüman öldü. /47b/ Ve illa kim ol cânlar kim, iki kez “lâ” didi, sonra “belî” didi kâfirin toğdı, kâfirin dirildi, Müslüman öldü. Ve anlar kim iki kez “belî” didi, sonra “lâ” didi; Müslüman toğdı Müslüman dirildi, kâfirin öldüler. Ve anlar kim iki kez dahi tınmadılar; neuzübillah minzaleke, anlar ılkıdan dahi kêmdür ve azgunlardur. Kavlehu Teâlâ ulaike ke’l-en’ami belhum adallu; bu ayet anlarun hakkında gelmüşdür: Zirâ kim “bunlar hayvanlar gibüdür. Belki dahi yatlulardur.” Her çend (nekadar) kim bunlar, âdem suretündedür velâkin âdemlerün yirlerin dar iderler ve rızkların ekserler.[211] Bunların cânlaru hiçdur ol kim âdemilerdür. Çalap celle celâlehu nice dürlü hilâtlarla bezedü ve nice ulu mertebelere dikendürdü ve nice nurla bezedi. pes imdi bunları görüp ve işidip anlamayan veyahut âdemiler /48a/ diriligin dirilmeyen veyahut aslın sevmeyen ılkıdır, belki dahi kemdür. Zirâ kim Hak ehlin hayvanlar dahi severler, izzet iderler ve anlar kim Hak bilmediler ve Hak ehlini bilmiyen ılkıdan dahi kemdür anlarun mertebesi belhum adal’dur. Ve haberde şöyle gelmüşdür; Hak Sübhânehu ve Teâlâ, Hava’yı Âdem’un sol eyegüsinden yaratdı. Hem yine Âdem’e yar eyledi doksan karın oğlan doğurdu. Kavlehu Teâlâ ve kıle inne Şite vulide min batnin vahidin: (Ayet değil?: Tanrı buyurur ki, “..ve denildi ki, Şît bir batından dünyaya geldi”.) Pes Adem varlığını Şît’e virdi doksan oğlı doksan kızı oldı. Bu mecmu’ halâyıklar bunlardan yayıldı on oğlan on kız kaldı adları Hemme ve Vedd ve Suvâa ve Yağuse ve Ya’ûk ve Nasr ve Abdünnasr ve Habil ve Kabil ve Salih. Kavlehu Teâlâ ve etteku Allahu ellezi tesalune bihi ve el-erhamu. /48b/  el ayet ve le-kad halakna el-insane min nutfetin. (K. 4,1:Tanrı buyurur ki, “adını kullanarak birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah’tan ve akrabalık haklarına riayetsizlikten sakının”.)

Er suyuna nutfe dirler ve avrat suyuna emşac dirler. Kavlehu Teâlâ inna halakna el insane min nutfetin emsacin. (K. 76, 2: Cenabı Hak şöyle buyurdu: “Doğrusu biz insanı, imtihan etmek için karışık bir nufteden yarattık. Ve onu işitici ve görücü yaptık”.) Kale allahu Teâlâ iza ete er-reculi ve imretehu fe-yemuru Allah ile melekeyni uhuzu leha ve er-reculu maen ve imretehu kale el-melekeyni ya Rabbena hel turidu ve tahluku hateyni nutfeteyni kale allahu Teâlâ ya melaiketi. (Ayet değil: Erkek hanıma yaklaşınca ondan bir su , hanımından da bir su çıkar. Allah iki meleğe  bunları karıştırmasını emreder. Onlar da “ya Rabbi! Bu iki nufteden insan yaratmak istiyor musun?”diye sorarlar. Tanrı da “yaratacağım ey melekler” buyurur). Andan birle avret suyı birikirse Ârş’u-Allah’dan bir yel eser gelür ve avretin gögsüne dokunur. Ol ikisi suyı kılları dibine sürer dağıdur andan girü ana rahmine iner. Kale allahu Teâlâ yehrucu min beynü’s-sulbi ve’t-teraibi.(K. 86, 7: Tanrı buyurmuştur: “Bel ile kaburga kemikleri arasından çıkan (bir sudan)..”) Andan Allah tebarek ve Teala fermanı birle iki firiştehler vardular. Ol kulun sinlesi yerinden [212]toprak alurlar getürürler. Ol iki /49a/ suya karuştururlar ve hem kırk gün sağ elleriyle depredürler,[213] muzga (et parçası) olur. Summe yehukke leha ila kaffeti eylemini (Ayet değil: Sonra onu sağ avucu içine döndürür.) Yani yine sağ elleriyle alurlar, kırk gün [214] korlar şöyledür: Pes cümle endamlarından öndüyin evvel bünyad, yan sügüglerin yaradurlar ve hem yine öldükten sonra yan sügüglerün toprak giç yer. İkinci gün şahadet barmağın yaradırlar sağ koluyla, üçüncü gün başın yaradırlar sol koluyla, dördüncü gün ellerin yaradırlar. Beşinci gün sol ayağın yaradırlar. Altıncı gün sağ ayağın yaradırlar .Yedinci gün üçyüzatmışaltı damarların yaradırlar; yarısı deprenür , yarısı deprenmez;  yarısında kan olur, yarısında yel olur. Kaçan kim deprenmez, damarı deprense sayrılık olur. Sekizinci gün yediyüzkırk pare sügülerün yaradırlar. Dokuzuncu gün /49b/ yüzbin yirmi dörtbin[215] kılların yaradırlar. Andan Hak Sübhânehu ve Teâlâ dört firişteh verir; birisi ecelin yazar ve birisi bedbahtlığını yazar ve birisi rızkın yazar ve birisi dahi başına gelicek vakıaların yazar. Onuncu gün cân girdi gerekdür. Pes çünkim beş ay [216] temam ola. Kale allahu Teâlâ ve iza dahele er-ruh yeteharreke fi rahmi ümmihi: Yani “kaçan kim cân girse oğlana ana rahminde hareket gelür deprenür.” Andan hak Sübhânehu ve Teâlâa ana yağrını ona mihrap verür; secde kılur ve ol secde berekâtında anası nesne yemez olur. Zirâ kim bu işler ve bu ululuklar ve bu azametler âdeme cân ile akıl sebebündendür. Pes çünki cân ile akıl geldi, ol gün ol kulu Çalap temam yaratdı. Amma bunda üç ma’na vardur. Bu üç ma’nayı her kimde verirse akıl tamamdur. /50a/ Ve kimde kim yoğsa, anun aklı uyur ve hem cânu uyur. Bu üç ma’nanun iki kula taallukdur; evvel kendözünü bilmek, ikinci tapu kılmak, üçüncü sabır kılmak. Pes üç olan kişiler ki, devletlü kişilerdür. Kale en-nebi el-aklu mizanu allahu Teala fi’l-ardi: Yani,[Peygamber buyurur]:  “Akıl yeryüzünde Tengri’nin terazisidür.” Pes yeryüzünde akıl terazisünden yegrek terazi yokdur. Zirâ kim, yeryüzünde her eyü nesneyü buyuran akıldur. Ve hem akıl dört dürlü nurdandur. Evvel ay nurından, ikinci gün nurından, üçinci sidretü’l-müntehâ nurındandur, dördünci arşullah nurındandur. Pes anunçün suret içinde akıl sultandur ve gönül içinde rahatlukdur. Ve hem âdeme bunca keramet ve bunca ululuk ve bunca hilat kim virdi? Dügelisi akıl berakatında idi. Pes imdi her kimin kim, gönlünde akıl nurı yoğusa; hem kendüye hayrı yok /50b/ ve hem Çalap Tengri katında yeri yokdur. Haberde şöyle gelmişdir kim, Çalap Celle Celâlehu üç karaguyı aydın kıldı; dünya karagulığı [217] ay güneş yıldızlarla aydın kıldı ve hem âdemi dahi üç dürlü karagulığdan yaratdı ve üç nesneyle aydın kıldı. Evvel akıl nurıyla, ikinci ilim nurıyla, üçüncü mârifet nurıyla aydın kıldı. Pes imdi mârifet güneşe benzer, akıl aya benzer, ilim yıldızlara benzer ve hem ay u güneş doğar dolunur. Ve ilim dahi okuyanlarun degme kez hatırında kalmaz. Ve mârifet her kimin kim gönlünde doğsa, hatta ölüb sinine varınca ayrılmaz ve hatırdan gitmez. Belki sinlede dahi faidesi vardur. Ol ârifler sultanı Seyyid Saa’deddin beyit buyurur kim beyit:

Yeryüzü tenim etim

Akarsulardur kanım

Tahkik burcında doğdı

Uyutmaz benim gözüm.[218]

Pes imdi güneş günde bir burçdan doğar  /51a/ kalan burçlar mahrum kalur ve akıllu gönüllerde üçyüzatmış burç vardur ve sekiz rahmâni kal’a vardur; degme bir kalanın yüzbün burçları vardur. Mârifet güneşi cümlesinin üzerine doğar müvekkeldür. Her bir burca irer hiçbir burç mahrum kalmaz. Her çend kim, güneş gökte doğar, nurı yere dokunur. Lâkin mârifetli gönüller, nurı arşdan dahi öte gider, beşâretdür. Pes ol Hayyü’l Âlim [219] Padişah eydür kim, ey kullarım arzunız uçmakdur; bekçici bir firiştehdür kim, adı Rıdvan’dur. Uçmağı ol Rıdvan beklemeklikle harab olmaz ve mârifetlü gönüllerün hod bekçisi benven. Hiç olamı kim şeytân ona doar? [220]bula yahut ziyan ide. Zirâ kim mârifetlü gönüller daima benim nazargahımdur[221]. Ve hem işidin kim, “akıl aya benzer; hem artar hem eksülür /51b/ ve hem uyağur” didik “velâkin mârifet temam olucak, ne artar ne eksülür ve ne uyağur” [222] didik. Ve hem ayıdır kim, ilim yıldızlara benzer. Pes kaçan kim ıldızlar çok olsa halayık ayakları yolların görürler ve her kimin kim, gerçek ilmi olsa Hakk’dan yanaki yolın görür. Ve her nesneden anlamaklığı olur ve hem işidin kim ilim gizgüye benzer. Pes gizgüye [223] bakan kendü suretin görür. İmdi şunlar kim Hakk’dan yanaki tarafın bile, kendü ayıbın bilip kimesne ayıbına dil uzatmasa gerekdür. Ve hem gökyüzü bulut olucak, halayıklar ayakları yolun görmezler. Pes bir kişide kim akıl olmasa, ilmi dahi olmaya Hakk’dan yana ki yolın nicesini göre. İmdi eyle olsa âlimleri atadan ve anadan dahi yegrek ağırlamak gerekdür ve izzet itmek gerekdür. [224] Zirâ kim ata ve ana ayallerini [225] dünya belâsından ve odundan ve mihnetinden bekler. /52a/ Velakin âlimler Müslümanları âhret belâsından yani odından tamûnun bekler kurtarur. Kale elnebi ehluilmu ehlullahülhassa dir. Yani, “dimek olur kim ,ilim ehli mecmuı hassa ve a(va)ma faidesi dokunur” ve hem Hak Sübhânehu ve Teaâlâ eydür “siz benü dilersüz ben dahi sizü kabul kılam. Kale allahu Teâlâ e-men yucibu’l-muztarru iza deahu. (K. 37, 62:  Yahut dua ettiği zaman, darda kalmışa kim yetişiyor?) Ve hem Tengri Teâlâ eydür kim, “ey kullarım siz beni ırakda istemen her kande kim olursunuz benimle bilesiz. [226] Her kim ki beni kendözüne yakın [227] bilse, hergiz nevmid olmıya. Pes her kimin tonı müske yakın olsa lâtif kokudan mahrum kalmıya. Ve her kim ilme yakın olsa ögrenmeklikden mahrum kalmıya. Ve hem Çalap Tengri buyurur kim, “oku(yu)n benim adımı sizin dualarınızı icabet kılan” dir. Kale allahu Teala eduvni istecibu lekum. (K. 40, 60: Tanrı buyurur: “Bana duâ ediniz kabul edeyim.”) Pes bir nice kafir din düşmanıdır ve kâfirlerden katı düşman İblis’dür aleyhulane. /52b/ Zirâ kim kişiyi muti’likden ve tevâzulukdan yuyar. Eger sen Şeytân’ı yuyarsan uçmak sana vacip olur ve hem öldürürsen gazi olursun ve eger ölürsen şehid olursun şehidlerin mertebesi peygamber mertebesinden beş mertebe artukdur. Evvel, peygamber ölücek yuvarlar, şehidleri yuvmazlar. İkinci, peygamberler ölücek donların çıkarırlar, şehidlerin çıkarmazlar. Üçinci peygamberler ölücek kefene sararlar, şehidlere sarmazlar. Dördünci, peygamberler ahrette şefaat olur, şehitlere şimdiden şefaat olur. Beşinci peygamberleri yılda birkez ziyaret ederler şehitleri her gün ziyaret ederler ve hem kâfirlerden ulu düşman vardur; evvel hevâ ve hevâset, ikinci kibir -dalâlet, üçinci yalancılık- kallaşlık. Bu üç nesne İblis’le ortaklıkdır, müminleri yoldan çıkarırlar.

Ammâ /53a/ hevâ dilegi baylıkdur, kibir dilegi toyunca yimekdür ve eyü geymekdür.Ve Hakk’a mutî olmamakdur ve yalan dilegi kahkahadur, [228] kendü ayıbın gizlemekdür ve ayrularun ayıbın görmekdür. Pes imidi İblis dilegin gördük ve işittik ve bu işler kimdeyse İblis kendözüdir. Ve her kimde yoğusa hasdur. Hak Sübhânehü ve Teâlâ buyurur “kim hevânızı terk idin kıyamat korhısı çün”. Kale Allahu Teâlâ ve inne minkum illa variduha. (K. 19, 71: Tanrı buyurur: “İçinizden oraya uğramayacak hiç bir kimse yoktur.”) Ve Çalap Teâlâ dilegin işle gel tamû korhısı çün. Kale allahu Teala ve inne cehenneme (mev’idühüm ecmain) meşven lilkafirin. (K. 15, 43: Cehennem onların hepsinin buluşma yeridir.) Ve hem Şeytândan sakının Çalap fermanı [229] içün. Kale allahu Teâlâ inne eş-şeytân lekum aduvvun fe-ettehizuaduvven. (K. 35, 6: Tanrı buyurur: “Şeytan sizin düşmanınızdır, siz de ona düşman olun.”) Ve hem müminlere dünya sevmek ulu noksandur. Kale en-nebi hubbü’d-dünya re’su kulli hatıetin terkü’d-dünya re’sü kulli ibadetin. (Peygamber buyurur: “Dünya sevgisi bütün günahların başıdır; dünyayı terk de bütün ibadetlerin başıdır.) Kale allahu Teâlâ fe-emma men /53b/ tağa ve eserü’-hayatü’d-dünya fe-inne’l-cehime hiyye el me’va. (K. 79, 37-39: Artık kim azmışsa ve dünya hayatını ahirete tercih etmişse, şüphesiz cehennem (onun için) tek barınaktır ) Ve dünyayı sevmemek Allahu Teâlâ’nın hoşnutluğun bulmakdur:? Ve emmâ men hafe makâme rabbihi ve neheye en-nefs an-el-hevâ fe-elcenne hiye elme’va. (K. 79 , 40-41: Kim de Rabbinin makamından korkmuş, nefsini boş heveslerden menetmişse;  muhakkak onun varacağı yer cennettir.) [230]Bâkî kelâm  [231]mutavvel kitaplarda  ma’lûm olunga ve sallalahu ‘alâ seyyidinâ Muhammed ve âlihi ecma’în, temmetu’l-evrâk bi-avni’llahi’l-meliki’l-hallâk ve bihi nesta’în. ( biline ve Allah’ın selamı efendimiz Muhammed ve bütün Ehl-i Beytine olsun. Yaratıcı Tanrı’nın –ki biz O’ndan yardım diliyoruz- yardımıyla kitap sona erdi.)[232]

El-fakîr Dervîş Hodaverdi gafare’llahulehuma ve li-cemî’i’l-muminîne ve’l-mu’minâti.

(Fakir Derviş Hodaverdi, Allah onlara ve inanan bütün erkek ve kadınlara mağfirette bulunsun.)

Tarih:977 (1569) 26 Temmet fi vakti’l-adha fi evailu safer-i mübarek

Her kim diler lütf-u Hakdan kazana

Fatiha okuya bunı yazana

Ber-makâm-ı dergâh-ı Sultan Hacım

Ya Allah ya Muhammed ya Ali 

MAKÂLÂT SÖZLÜĞÜ

A

Abid: İbadet eden, tapınan

Aceb: Acayip, garip

Âdine günü: Cuma günü

Areste kılmak: Donatmak, süslemek

Ayn-el yakin: Gözle görerek (Tanrıyı)  bilme, tanıma

Ayruk: Artık, başka, bir daha

Ayatı beyyinat: Anlamı açık olan ayetler

Azizmen: Azizim

B

Belhum adall: Belki hayvandan da aşağı

Belinlemek: Korkmak

Beli: Evet

Benven: Benim

Beşaret: Müjde

Beyt-ul Mamur: Tanrı’nın, meleklerin tavaf ettiği gökteki evi; Beyt-ül Haram (Kâbe)’ın karşıtı

Bevl ve gays: Küçük ve büyük abdest

Biregü: Bir kimse

Birle: Birlikte

Bişe: Öne, başa

Bi-zeval: Zeval bulmaz

Buhl: Cimrilik

Buğz: Nefret, kin

C

Carre: Çeken, cerreden

Cehd: Güç, gayret, kuvvet

Cenup: Güney

Cuhud: Yahudi

Cünun: Delilik

Ç

Çend: Ne kadar, ne miktar, ne kadar

Çerağ: Delil, ışık, çıra, kandil

D

Dabur: Batı

Dafia: Defedilen, boşaltılan

Depretmek: Karıştırmak, kıpırdatmak

Didar: Yüz, çehre, cemal

Dizdar: Kale muhafızı

Don: Kıyafet, giysi, elbise

Dörelik, düleklik: Ödleklik, korkaklık?

Dügeli: Hep, bütün

Düşvar: Zor, güçi

E

El(i)güler: Herkesin güldüğü, alay ettiği

Ekl ü şurb: Yiyecek ve içecek

Emri maruf: Şeriata uyun emirlerin halka bildirilmesi

Emsaç: Avrat suyu

Etbaı: Bağlı olan, uyan

Evegü: Kaburga kemiği

F

Fahr: Övünç, gurur

Feraiz: Farz’ın çoğulu; Şeriat tapınmalarının farzları

Ferş: Yayılmış yeryüzü

Fıkh: Şeriat ilmi, ameli ve şerî meseleler bilgisi, İslam hukuku

Füzulluk : Gösteriş, işgüzarlık

G

Genc: Hazine

Genez: Kolay

Gizgü, gözgü: Ayna

Gögündürmek: Yakmak, yandırmak, yanacak hale gelmek

Ginagün: Çeşit çeşit

Görklü: Gösterişli, güzel

Göyünmek: Yanmak, pişmek

Gunanmak: Sevinmek, mutlu olmak

Güman: Kuşku, şüphe

Güristan: Mezarlık

H

Hades: Pislik, dışkı

Hakk-el yakin: Fenafillah’ta, birlik makamında, yani O’nunla birleşerek Hakk’ı tanıma

Halık Sun’ıyla: Tanrının sanatıyla, işiyle

Halayık: Halklar, adamlar

Hamd-ü sipas: Tanrıya şükür

Hased: Kıskançlık

Haseki: Gözde

Hasud: Kıskanç, kinci

Haşed: Asker

Havf ü reca: Korku ve umut

Hay: Canlı, diri, Tanrının sıfatlarından biri

Hayyu’l Kayyum: Ebedi diri-ölümsüz Tanrı

Hayz: Adet görme

Hebayi menşur: Boşu boşuna

Heman: Ancak, bu kadar

Hemişe: Her zaman, daima

Herçend kim: Her ne kadar ki

Hergiz: Herkes

Hevl: Korku

Hezaran: Binlerce, bin kere

Hidayet: Kurtuluş, doğru yol

Hi’lat: Giysi, kaftan

Hitân: Sünnet, Duvarlar-engeller

Hısbet: Sevap, iyi işlek

Hod: Hakikaten, gerçekten

Hurrelayn: Bir çift huri

I

Ilkı, yılkı: Hayvan topluluğu

Issı: Sahibi

Işk: Aşk, sevgi

İ

İğva: Ayartmak, kandırmak

İlm-el yakin: Akıl ve ilm yoluyla tanrısal birliği bilme,tanıma

İkrar vermek: Yola girmek, kabul etmek

İlmi ledün: Tanrısal bilgi, tanrısal sırlar bilimi

İnca: Necat, kurtuluş

K

Kaçankim: Ne zaman ki

Kadimi lemyezel: Eskiden beri varolan, değişmeyen Allah

Kakımak: Kızmak, aldırmamak

Kamu, kamusu: Hepsi

Kal u kil: Dedikodu

Kandan: Nereden

Kançeri: Nereye

Kangı: Hangi, hangisi

Karak: Gözbebeği

Kassâm /Kasım: Mirası üleştiren görevli, paylaştıran

Kavlehu Tealâ/Nebi: Allah/Peygamber buyurur ki

Kavi: Güçlü, sert

Keçkül: Hindistan cevizi veya abanozdan yapılmış çanak, kab

Kelecisi: Söz, sözcük

Key: Çok, fazla

Kiramen Kâtibin: Soylu yazıcılar; insanların günah ve sevaplarını yazdıklarına inanılan melekler

Kıgrışmak: Çığrışmak, çağrışmak

Künfeyekün: Tanrının evrene “varolun!”hitabı

Kurbiyet: Yakınlık

L

Lâyezal: Bitmez, tükenmez
Lebbeyk: Buyurunuz, emriniz başüstüne

Lemyezal: Zeval bulmaz, baki, kalıcı

Levni: Renk, boya

M

Mağfur: Bağışlanmış, günahları affedilmiş (kimse)

Makam-ı hod: Kendi makamı

Maksûm kılmak: Taksim etmek, paylaşmak, bölüşmek

Masiyet: Günah, kabahat

Mensura olmak: Dağılmak, etrafa saçılmak

Menşur: Ferman

Meskenet: Miskinlik, dünya malını umursamamak, alçakgönüllülük

Mısmıl: Dinsel bakımdan yasak olan

Mihter: Daha büyük, çok büyük

Mikras: Makas, kesici alet

Muasiyet: Karşı gelmek, itaatsızlık

Muhakkik: Araştıran, inceleyen, tahkik eden

Muhib: Seven

Muktasıd: İktisatlı, kısa kesen

Murdar: Dinsel anlamda yasak olan, pis, haram

Müddei: İddiacı, iddia eden

Münâcât: Yakarış

Münşir: Ölüler diriltici Allah

Mürsel: Gönderilmiş, risale sahibi (peygamber)

Müstecap: Kabul olunmuş-edilmiş

Müşehade: Gözleme, gözetleme  

N

Nahv-ı ve sarf-ı Arabiyat: Arapça sözdizimi (syntax) ve dilbilgisi (grammar)

Naib: Vekil, yardımcı

Na-reside: Doğmamış

Nefr-i âm: Askere yazılma, savaşa çağrılma

Nevmid: Umut, ümid

Neyidigün: Ne olduğun

Nifas: Doğum sonrası lohusalık

Nite: Nasıl

Nufte: Dölsuyu, sperm

Nusret: yardım, imdat

O

Od: Ateş

Ö

Öyke: Öfke

Öyken: Bağırsak, mide

P

Pes: O halde, öyle ise, diyelim ki

Pişe: sanat, iş, meslek, huy

R

Renc: Zorluk, sıkıntı

Revan: Yürüyen, akan, giden

Riba: Faiz

Riya: İkiyüzlülük

Riyur: Batı

Ruşen: Aydın, parlak, açık

Rûzi kılmak: Gündüze çevirmek, rızkını vermek

S

Sebbu: Sabah

Seçildigün: Farkını, ayrımını

Sehavet: İyilik, çömertlik

Sergerdan: Sersemlemiş, sarhoş

Server: Başkan, baş, reis

Seyr, seyir: Batıni gezi, ma’na aleminde gezinti

Sıdı: Karşı çıktı, tutmadı

Sin, sinle: Mezar

Sipas: Şükretme, dua etme

Sitirini: Sırtını

Sizinven: Sizinim

Söykenmek: Yaslanmak, dayanmak

Subaşı: Korucu, muhafız, güvenlik görevlisi

Suci: İçki

Suhan –ı İlâhi: Tanrının sözü

Sun: Allahın kudreti

Sûy: Taraf, cihed, yön

Sügüler: Kemikler

Süğük, sünük: Kemik

Sükel, sükül: Ağır, kaba, çirkin

Süzen: İğne

Ş

Şadıman: Sevinçli, memnun

Şimal: Kuzey

Şirk koşmak: Allaha ortak koşmak

T

Tâat: Tapınmalar, ibadetler

Tağyir etmek: Değiştirmek

Tama’: Tamah, cimrilik

Tahiyyat: Selam vermek

Tahkik: Araştırma, inceleme

Tavk: Gerdanlık, kolye

Tazi dili: Arapça

Teferrüc: Gezinti

Tersa: Hristiyan

Teslim-i rıza: İsteyerek razı olmak, talibin mürşidinin emir ve iradesine teslim olması

Toni: Donu

U

Uyagır: Uyanır

Uyakmaz: Uyanmaz

Ucub: Acayip

Uçmak: Cennet

Uğrı: Hırsız, harami

Umera:  Emirler

Us:  Akıl

Ü

Ülfet: Alışma, görüşme, kaynaşma

V

Vahdet: Bir, birlik

Y

Yad kılmak: Anımsamak, hatırlamak

Yavı kılmak: Yitirmek, kaybolmak

Yağı: Düşman

Yagrı: Rahmi

Yarlıgamak: Bağışlamak, affetmek

Yavlak, yıvlık: çok

Yay: Bahar?

Yeğni: Hafif

Yeğrek: Daha iyi, önemli

Yığlanmak: Sakınmak

Yıyı: Koku

Yiğlik: İyilik

Yildirmek: Koklatmak

Yiyur: Pis kokan

Yuvmak: Yıkamak

Z

Zahid: Kendisini dine ve ibadete vermiş aşırı dindar kişi, Alevilerin Sünniye verdiği ad

Zeker: Erkeklik organı

Zihi: İşte bu, Yaşasın! Aferin!

Zulâm, Zulem: Karanlık

 

KAYNAKÇA

 

Abdülbaki Gölpınarlı , Yunus Emre Hayatı ve Bütün şiirleri, İstanbul-1971

Abdurrahman Güzel,  Kaygusuz Abdal, Ankara-1983

Alevi-Bektaşi Klasikleri, Makâlât/Hünkâr Hacı Bektaş-i Veli, Hazırlayanlar: Prof.Dr. Ali Yılmaz, Prof. Dr. Mehmet Akkuş, Dr. Ali Öztürk,  Türkiye Diyanet  Vakfı Yayınları, Ankara, 2007

Arzina R. Lalani, Early Shi’i Thougth, The Teaching of Imam Muhammed Bakır, London, 2004

Aziz  Yalçın,  Makâlât-ı Hacı Bektaşı Veli, İstanbul-1993

 

Elvan Çelebi,  Hazırlayanlar: İsmail E. Ünsal- Ahmet Yaşar Ocak ), Menakıbu'l-Kudsiyye fi Menasıbıl Unsiyye, İstanbul-1984   

Hacı Bektaş Veli, Makâlât, Haz. Sefer Aytekin, Emek Basım Yayımevi, Ankara, 1954

 

Hamdullah Çelebi’nin Savunması  (Bir İnanç Abidesinin Çileli Yaşamı), Hazırlayanlar: İsmail Özmen-Yunus Koçak, Ankara-2007

 Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Fevaid(Yararlı Öğütler), Çev.Sharam Bahadori Gharacheh, Yayına Hazırlayan Vaktidolu, Can yayınları, İstanbul- 2007.

İmadeddün Nesimi,  Hazırlayan: Hüseyin Ayan,  Nesimi Divanı, Ankara-1990

 

İsmail Kaygusuz, Hasan Sabbah ve Alamut (öğretisi, tarihi, felsefesi), Su Yayınları, İstanbul-2004

İsmail Kaygusuz, Görmediğim Tanrıya Tapmam- Alevilik ve Materyalizm, Genişletilmiş 2.baskı, Su Yayınları, İstanbul, 2009

Namık Kemal Zeybek, Radikal Gazetesi, 17, 20, 24 Mart 2010

Cevde Türkay, Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar, İstabul-1979

 

Sadık Abdal Divanı, Hazırlayan: Dursun Gümüşoğlu,  Horasan Yayınları, İstanbul, 2009

Urfalı Mateos Vekayi-Namesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162),  Çeviren: Hrant D. Andreasyan, TTK., Ankara, 1987

Vilayetname/Menakıb-i Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli, Hazırlayan: Abdülbaki Gölpınarlı, İnkılâb Kitabevi, İstanbul, 1990

Virani Baba, İlm-i Cavidan, Haz. Doç. Dr. Osman Eğri, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2008.

I.KİTAP VE II. KİTAP TIPKI BASIMLAR KONACAK

 

[1] D(iyanet)V(akfı)Y(ayını)M(akalât): “Hazihî Makâlât-ı Şerîf-i Hazret-i Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli...ve rahmetu’llâhi teâlâ”.

[2] S(efer)A(ytekin)Y(ayını)M(akâlât), DVYM: “tebâreke”

[3] SAYM: “ve dahi ashaplarına ehlibeytine; DVYM: “âline ve evlâdın ve ashaplarına”

[4] SAYM: “O dönegeldi”

[5] SAYM, DVYM: “pes-çün selâm ve salavât ol Resûlullah hazretine ve ashap ve ehline-âline”

[6] SAYM: “erenlerin hası”

[7] SAYM: “ve şerî ‘at ıssı”

[8] SAYM: “ehl-i tarikat ve müti-yi kavm-i şerî ‘at”

[9] SAYM: “genc-i ulûm ol Kutb-ı âlem-i malûm; DVYM: genc-i ulûm o kutb-u malûm”

[10] SAYM: “rahmetullahi aleyhi”

[11] DVYM: “ulu”

[12] SAYM: “ilm-ü Kur’an senin içinde olup, sen taşra kalmayasın. Ya sen içinde olup Kur’an taşrada kalmasın, davâ bütün olsun. Kur’an şartın tutsun. İblis emrin tutmadı, lânet oldı İlim İblis içinde idi kendi taşra kaldı pes imdi onlar kendülerin temiz etti bileler.”

[13] DVYM: “Hac ve gaza yoktur.”

[14] DVYM: “Son sözcük yoktur.”

[15] SAYM, DVYM: “bunların”

[16] SAYM: “onları”

[17] SAYM, DVYM: “benzemez”

[18] SAYM, DVYM: “kavlince/kavlinde”

[19] SAYM: “arısız nesne”

[20] SAYM: “murdar nesne”

[21] SAYM: “murdar”

[22] SAYM: “murdarın”

[23] DVYM: “içinde şeytân fiili olduğuçün oldı”

[24] SAYM: Bu ayet yoktur.

[25] SAYM: “yani her nesne aslına döner, demek olur.”

[26] DVYM: Son iki sözcük yoktur.

[27] DVYM, SAYM: Ayet iki nüshada da yoktur.

[28] DVYM, SAYM: “âriflerin içinde murdar nesne eglenmez.”

[29] DVYM: “ma’lûmdur”

[30] SAYM, DVYM: “ata asıldur ana köktür.”

[31] SAYM, DVYM: “Hazreti Resul buyurur:”

[32] SAYM, DVYM: “gûnagûn, levnen levnen”

[33] SAYM, DVYM: Bu ayet  ikisinde de yok.

[34] SAYM: “Arifler cân vermezler kendi murdarların gidermeyince.”

[35] SAYM: Son cümle yoktur.

[36] SAYM: “İblis Şeytan’dır.” DVYM: “İkinci sultan Şeytan’dır.”

[37] DVYM: “bu yeddi fiil; ‘adavet’ yoktur.”

[38] SAYM: “yani kapuculardır.”

[39] DVYM: Son cümle yoktur.

[40] SAYM: “Bunlar kamusu iman evleridir.”

[41] DVYM: “meskenet”

[42] DVYM: “buhl”

[43] SAYM: “zahidlerindir”

[44] SAYM: “çerisinin”

[45] DVYM: ‘marifetin’ kullanılmamış.

[46] SAYM: Sadece ‘oniki nesne ‘ yinelenmemiş.

[47] DVYM: “bu on iki dürlü fiil kim zikrolundu, birbirine müvekkeldir.”

[48] DVYM: “üç kişi üç nesneye.”

[49] SAYM, DVYM: “od’a dostum didi.”

[50] DVYM: Bu ayet ve izleyen cümleler yoktur.

[51] SAYM: Bu ayet ve izleyen iki cümle yoktur.

[52] Şeytân sözcüğü Rahman’ın yanında ters yazılmış.

[53] SAYM, DVYM: “havf u reca ve münâcât”

[54] SAYM: “Ve Halik muhibbi münâcât(ı) Musa münâcât(ıdır) Mevlâ ile muameledir”;  DVYM: “Ve hem muhib münâcâtı sevgiyle muameledir”

[55] SAYM,  DVYM: “hasekidir ve hassadandur”

[56] DVYM: “ne kim var Allah bilür.” SAYM: Son cümle yoktur.

[57]  DVYM: “Âdem Tanrı’ya kaç makâmda irer anı bildürür”; SAYM: Evvelki babı oldur ki, âdem Tanrı teâlâ hazretine kaç makâmda erer ve dost olur, onu beyan eder.”

[58] DVYM: Bu cümle yoktur.

[59] SAYM: “amentü”

[60] SAYM: “maruf”

[61] DVYM: Bu cümle yoktur.

[62] DVYM: “düşmez”

[63] DVYM: “İblis’tir?”

[64] DVYM: “Her ne kim varsa ihlasla”

[65] SAYM: “ve Aminü billahi ve Resulihi..Allaha ve Resulüne inanınız!”

[66] SAYM: “namaz”

[67] DVYM: Buradan itibaren bir varak eksiktir. Bunun için edisyon kritikli bir metinle (?) karşılaştırılarak tamamlanmıştır.

[68] DVYM: ikiyüz yıl ağladı:ve her daim bunu okurdı: Kavlehu teâlâ “Rabbenâ zalemnâ enfüsenâ ve in-lem tağfir lenâ ve terhemnâ le-nekû nenne mie’l-hâsirin (K. 7, 23: Ey Rabbimiz! Biz kendimize zulmettik. Eğer bizi bağışlama ve acımazsan mutlaka ziyan edenlerden oluruz)”  Bu ayet SAYM’da yoktur.

[69] DVYM, SAYM: “bir kez”

[70] DVYM: “Nitekim Peygamber buyurur ki, “men hademe hudime: başkasına hizmet edene, hizmet edilir;” SAYM: Bu hadis yoktur.

[71] SAYM: “Zira bu makam candır” diye geçmekte ve Onuncu makamın adı olarak tanımlanır. Doğrusu da bu olmalıdır.

[72] SAYM: “sabru kanaattır”

[73] SAYM, DVYM: “Hazret-i Resul buyurur”

[74] SAYM, DVYM: “seyrdir.”

[75]  “SAYM: ‘Hevl’in açıklaması,’yani korku yeziddür’ yoktur; DVYM: Herikisi de yok,

[76] SAYM, DVYM: ”Aşkı/Işk-ı kadim içinde”

[77] SAYM, DVYM: “Ârif sual eder/eyler kim”

[78] SAYM: “sahabelerin”

[79] SAYM: “görek var...Hem nişan var”

[80] SAYM, DVYM: sadece “Kavlehu Teâlâ la teknetu min rahmetullahi”

[81] DVYM ve SAYM: “ve hem korkunç/korkuncu var.”

[82] SAYM: “Ve hem hürmet var.”

[83] DVYM, SAYM: “Kavlehu Teâlâ fe-men afa ve aslaha”

[84] DVYM, SAYM: “Kavlehu Teâlâ nünezzilu mine’l kuran ma huve şifaun ve rahmetun lil-muminin...K. 18, 82: Tanrı buyurur ki, “biz, Kur’an’dan öyle birşey indiriyoruz ki o, müminler için şifa ve rahmettir ve.”.

[85] DVYM: “Va’llâhu â’lem bi’s-savâp:Doğrusunu Tanrı bilir”; SAYM: “velbaki mâlûm.”

[86] SAYM: “marifettir”

[87] DVYM: “hasadın”

[88] SAYM: “nicelerin cânı ölür, nicelerin teni ölür.”

[89] DVYM: Bu ayet dahil, önceki birkaç cümle yoktur)

[90] SAYM: “Can dosta er görelim”

[91] SAYM: “Anlarısan hem hoştur.”

[92] SAYM: “yolu yolu”

[93] SAYM: Bu son cümle yoktur.

[94] DVYM: Son üç sözcük yoktur.

[95] DVYM: Son iki cümle yok.

[96] SAYM, DVYM: “gönülleri mütekebbirdir.”

[97]  DVYM: “elestü bi-Rabbiküm (Ben sizin Rabbiniz değil miyim?) DVYM: “elestü bi-Rabbiküm (Ben sizin Rabbiniz değil miyim?”

[98] DVYM: “ruhânî”

[99] DVYM: “Son üç cümle yoktur.”

[100] DVYM, SAYM: “bilüp/bilürler.”

[101] SAYM: “sükût”

[102] SAYM: “sükût”

[103] DVYM: “Pes şimdi anın çün”den itibaren sekiz satır yoktur.

[104] DVYM: Buradan itibaren ve ayetlerin bulunduğu beş satır mevcut değil.

[105] DVYM: Ayetin gerisi yoktur.

[106] DVYM: Ayetin gerisi yoktur.

[107] DVYM, SAYM: “sizde/sizlere bulunayım.”

[108] DVYM ve SAYM: “Zira ki gök ağlar, yer güler.”

[109] SAYM: “hekimdirkim”

[110] DVYM: “Mesele bir Padişah hasekisi”den itibaren buraya kadar onyedi satırlık birkaç paragraf yoktur.

[111] SAYM: “Vallahu âlem bissevab.”

[112] DVYM: “Kâle’l-ulemâü”

[113] DVYM: “Ulemâ”

[114] SAYM: “bu hadis yoktur”

[115] SAYM: “Andan heybetin bildirdi: ve huvel âliyyül âzim”

[116] DVYM: Ayetin bundan sonrası yoktur.

[117] DVYM: “peşimanlığun”; SAYM: Son cümle yoktur

[118] DVYM: Ayetin gerisi yoktur

[119] DVYM: “tevekkülin”; SAYM: “hısbetin”

[120] DVYM: Bu cümle ve ayet yoktur.)

[121] DVYM: “hikmetler”

[122] DVYM ve SAYM: Son cümlecik yoktur.Ve SAYM: Fazladan olarak bölümün girişinde, “Andan kahrın bildirdi: “ve hüvel kahirü fevka ibâdihi (K. 6, 18: O kullarının üstünde hüküm ve irade sahibidir.) yazılıdır.

[123] DVYM: “bilse gerektür”den “Yahya bin Maâz”a kadar Hacı Bektaş Veli’nin insan ve evren karşılaştırılması üzerine görüşlerini içeren on dört-on beş satır yoktur.

[124] SAYM: “Dügeli âlem, âdem için halk olmuştur.”

[125] Yahya bin Maâz er-Razi ö.872-5. Sunuş bölümünde bu sûfi bilgin hakkında bilgi verilmiştir.

[126] DVYM, SAYM: Bu Arapça cümlecik yoktur.

[127] SAYM: “muhabbet evidir.”

[128] DVYM: “sünük”

[129] DVYM: ayetin gerisi yoktur.

[130] DVYM, SAYM: “karın içine alup”

[131] DVYM: “ölüm ile”

[132] DVYM: “cünunluk” yoktur.

[133] SAYM: Son üç cümle yoktur; DVYM “endamlar” yerine “Âdemler” yazılmış, gerisi yoktur.

[134] SAYM: “riyur”

[135] Metinde birkaç satır eksik. DVYM ve SAYM: “Üçüncü yil/yel adı cenûptür Dördüncü yil şimâldür. Ammâ/Pes tende dahi dört dürlü yil/yel vardur. Evvel yil/yel adı câzibdür/carre; âdemi yidügin kursağına/kursağa sürer. İkinci yil/yel adı hâzimdür/hazima; âdemin yidügü kursakda bekler.”

[136] DVYM: “lokmayı kısmet ider”

[137] DVYM: “lokmanun kebegün daşra”; SAYM: “nesnenin köpügün tışarı”

[138] SAYM: “şahristana”

[139] DVYM: “yürek, ögbe, dalak”; SAYM: “yürek, yağır, böğrek, dalak.”

[140] DVYM: “meyce (iki ağızlı kılıca”

[141] DVYM: “meyce benzer”den itibaren son üç cümle yoktur.

[142] DVYM: “Hakk’un”

[143] DVYM: “ve hem sermâye ıssı ziyân var”

[144] DVYM: “Gözler”den itibaren ayetler dahil, sekiz satır mevcut değil.

[145] SAYM: “karın”

[146] SAYM: “kimiyerde”; DVYM: “kemerde”

[147] DVYM: “taht, milket, ra’iyyet”

[148] DVYM ve SAYM: “Müslümanlık hil’âtdur”

[149] DVYM, SAYM: “bu ara başlık yoktur.”

[150] DVYM: “Ali’ye verilmiş sıfatlar yoktur.”

[151] DVYM ve SAYM:Resulullah’ın yanında sorulduğu belîrtilmemiş.

[152] DVYM: Son beş cümle yoktur.

[153] DVYM: “gays yokdur”dan itibaren üç satır yoktur.

[154] DVYM: “ferayiz ilmin okur”dan itibaren iki satır yoktur.

[155] SAYM: “yelemek”

[156] DVYM: “acuyu bilür”den sonra göz, dil, burun, el ve ayak organlarının görevleri yoktur.

[157] DVYM,  SAYM: “tokuş vardır”

[158] SAYM: “baği, bağidir”

[159] SAYM: “öykelenmek”

[160] SAYM, DVYM: “kaplan benzetmesi yoktur.”

[161] SAYM,  DVYM: “boşamak, puşmak”

[162] SAYM: “Bu cümle yoktur.”

[163] DVYM: “Bu cümle yoktur”

[164] SAYM: “Ma’nası budur kim, her nesne nesnedir, cahil hiç nesnedir”;  DVYM: “Ya’ni hiç bir şeyden degildür cahil.”

[165] DVYM: “Peygamberin sözünden sonraki altı cümle bulunan üç satır yoktur.

[166] Saad bin Abdullah, Peygamber’in vahiy katibi; bazı ayetleri değiştirdiği ve İslam’dan dönüp, bağışlanarak yeniden dine girmiş olduğu söylenen sahabi. Ö.656.

[167] DVYM: Hadisi aktaran bu sahabinin adı geçmemektedir.

[168] DVYM,  SAYM: “aşıklar yüzlerin yire sürerler.”

[169] SAYM: “kendi nefsi havasın depelemek”; DVYM: Son iki cümle yoktur.

[170] DVYM,  SAYM: “yirde”

[171] DVYM: “tavâf vardur”dan itibaren üç cümle yoktur.

[172] SAYM: “iki deliktir.”

[173] DVYM ve SAYM: “Ammâ tende dahi us, akl,fehm, ilhâm, hidâyet, fikr, endişe vardur, bunlar dahi gayiptir. Ve hem dünyada dahi ağaç[lar] var; başı gökte dibi yerde. Kavlehû Teâlâ ve fer’uhâ fi’s-semâi (K. 14, 24: Tanrı buyurur ki, “ve dalları göktedir..) Marifet ağacınun başı tevhiddür. Özdeki imandur. Dibi yakınluktur, kökü tevekkül; budakları nehy-i münker, suyı havf-ü reca, yimişleri ilm, yiri müminlerün gönlidür. Başı arştan yukarıdur.” Bizim metnimizde bu söylemler aşağıda varak 39b’nin ilk satırlarında şu şekilde verilmiştir: “hem Çalap tengrinin zahiri vardur ve batını vardur. Pes tende dahi us, akıl, fehm, ilham, hidayet var. Bunlar dahi gayblardur. Ve hem dünyada ağaçlar var. Başı gökdedür dibi yirdedür. Pes mârifet dahi ağaç gibidür. Dibi yirdedür başı gökden dahi yukarıdadur: Kavlehu Teâlâ asuluha sabidun ve fer’uha fi’s-sema.”

[174] SAYM: Bu ayet yoktur.

[175] SAYM’ taki Ayetle birlikte bu dokuz satırlık paragraf  DVYM’ta yoktur ve paragraf bizim metinde Varak 39b’nin son satırları ve 40b’nin ilk beş satırını oluşturmaktadır. Buradan itibaren üç metinde de tıpatıp aynı ve benzer söylemlerin varak’lardaki sıralamalar değişmektedir.

[176] DVYM: “Ve hem Çalap Tanrı’nun zâhirive bâtını var. Zâhiri bu cihân bâtını o cihân. Velâkin bu cihân ahir hara olıser.”

[177] SAYM: “mim”

[178] SAYM, DVYM: Muhammed ile birlikte dört halifeyi bir elin beş parmağına benzeten cümleleler yoktur.

[179] DVYM: “Zahir dili”nden itibaren onyedi-onsekiz satırlık bu paragraf eksik.

[180] /38a/’nın devamı gibi görünüyor.

[181] DVYM: “Ve ol marifet ağacının”dan itibaren yirmi iki satırlık son birkaç paragraf eksik.

[182] SAYM: “düzenlikde”

[183] SAYM: “ıslâhlığı”

[184] SAYM: “Pes bunun ma’nası budur ki, ibrettir bilenlere. Pes gökleri kalınlığıla direksiz şöyle turgurdu. Ve hem yıldızlar birle bezedi, ziynet eyledi”; DVYM ve bizim metinde bu cümleler yoktur.

[185] DVYM: “son üç satır eksik”

[186] SAYM: “saniim görün”; DVYM: “anbârum görün”

[187] DVYM: “ferrâşluğum”

[188] SAYM: “tuyucunuz”

[189] DVYM: cümle yoktur; SAYM: “hurrelayn çiftleriniz”

[190] DVYM: yazılmamış; SAYM: “Havva, Ayşe”

[191] DVYM ve SAYM’ta  Farsça “ven” eki yerine Türkçe “im/em” kullanılmış; ‘sizinven” yerine “sizinim”, “yakınven” yerine “yakınım/um”gibi.

[192] SAYM: “alnını”

[193] SAYM: “dudaklarını”

[194] Doğu Türkistan’ın kuzey doğusu Moğolların yaşadığı Mançurya bölgesi.

[195] DVYM: Çok sayıda organ ve yaratıldığı ülke adları noksan...

[196] SAYM: “serrünü”

[197] SAYM: “bağrını”

[198] DVYM: Yine çok sayıda organ eksik bırakılmış.

[199] SAYM: “safrağdan çıkana sülâle”

[200] SAYM: “hemain mesnun oldu. Yani kodular kururdu yarıldı. Kelfüccar oldu”

[201] DVYM: Ayetten sonrası eksik.

[202] SAYM, DVYM: Bu Arapça cümle yoktur.

[203] SAYM: “görüklük”

[204] SAYM, DVYM: “velâyet menşuri”

[205] SAYM, DVYM: “cümle nesnelerin”

[206] DVYM: “ve’stebera ve kâne mine’l-kâfirîn.( K. 2, 34: Biz meleklere; Adem’e secde edin demiştik, hemen secde ettiler. Yalnız İblis diretti, böbürlendi ve nankörlerden oldu.)

[207] DVYM: “besleyicidir”

[208] SAYM: Bu son cümle noksan.

[209] SAYM: Şolk saat; DVYM: Bu iki sözcük yoktur.

[210] DVYM: “belî” yerine “belâ” kullanılmış.

[211] SAYM, DVYM: “eksüldürler”

[212] DVYM: “kabrinden”

[213] DVYM: “alaka olur. Sol elleriyle depredirler kırk gün mugda olur”; SAYM: “alek olur. Sol elleriyle depredirler muzfa olur.”

[214] DVYM: “yatur yirmi gün değin”

[215] SAYM: “yüzyiğirmi dört bin”

[216] DVYM: “ay gün”

[217] DVYM, SAYM: “karanlığı”

[218] DVYM, SAYM: “Uyanmaz benim günüm”

[219] DVYM: “Ol Hayyü’l-Kayyum”

[220] SAYM: “zafer”; DVYM: “yol”

[221] DVYM: “gönül benim hazinemdür”

[222] SAYM: “uyanır”

[223] SAYM: “gözgüye”

[224] DVYM: “ne eksülür”den itibaren sekiz satır eksik .

[225] DVYM: “ayalcukların”

[226] DVYM: “Kavlehû Teâlâ: Fe innü karibun ücibü da’veti’d-dâ’i izâ de’âni ( K. 2, 86: Tanrı buyurur ki, ‘ben (onlara) yakınım, duâ eden bana duâ ettiği zaman onun duâsına karşılık veririrm”.Metnimizde yoktur.

[227] DVYM, SAYM: “Ve bir nice kâfir ten düşmanıdır. Ve bir nice kâfir mâl düşmanıdır”

[228] DVYM,  SAYM: “ ve masharaluhtur”

[229] DVYM: “korhusu”

[230] DVYM: Bu ayet yoktur.

[231] DVYM,  SAYM: “mübarek haberler ve hayırlı sözler Kur’an tefsîrinde ve hadîs-i nebevide /tezkiretül Evliya”

[232] DVYM, SAYM: Bu son Arapça cümle yoktur