Kitap VII. Savaşlı Yıllar

Oku, bilgilen, fikir sahibi ol; zihninve gönül dünyan zenginleşsin! Ürettiğimiz bilgiler özgür, özgün ve karşılıksızdır.
Alıntı yap, indir, adımı silip sahiplenmeden kayıt altına al ve yakınlarınla dostlarınla paylaş!

Dr. Ismail Kaygusuz

ROMAN ÜZERİNDE BİRKAÇ SÖZ

Malzemenin toparlanması, tasarlanması ve diğer hazırlık çalışmaları 70’li yılların ortalarına dek uzanan bu romanı, ancak 1986 yılının son aylarında Paris’te kurgusal bağlamda biçimlendirerek yazmaya ko-yuldum. Bir sonuca bağlamak, noktalamak öyle kolay olacağa ben-zemiyordu. 1990 Mayıs’ında çok sıkıntılı yaşam koşulları ortamında yazmayı bırakmak durumunda kalmıştım ve böylece romana kendili-ğinden bir son oluştu ve değiştirmeyi de düşünmedim.

İki ayrı bölüme ayırdığım romanın birinci bölümünü, Alev Yayın-ları, 1991 yılı içinde “Savaşlı Yıllar I, Son Görgü Cemi” adıyla yayın-landı. İkinci bölümün yayınlanması ertesi yıla bırakıldı. Ancak yayı-nevinin, mali yetersizlikler ve bazı siyasal görüş çatışmaları içerisinde sık sık yönetici ve yer değiştirmesi yüzünden, bilgisayar dizgisi iki-üç kez yapılan romanın bu ikinci bölümünün disketleri her seferinde ya ortadan kayboldu ya bilgisayardan silindi. Aradan geçen bunca yılllar içinde de sık sık ev değiştirmelerim ve taşınmalarım nedeniyle, kendi yaptığım ilk daktilo nüsha da kaybolmuştu. 2006 Şubat ayı içerisinde orijinal nüsha hiç beklenmedik bir yerde bulunarak bana ulaştırıldı. Hemen iki bölümü tek kitap halinde yayına hazırlayarak, aynı yayı-nevinde en kısa zamanda yayınlamayı kararlaştırdık.

Birinci bölümün yayınlanmasının hemen ardından kitap hakkında açılan dava, bir yıldan fazla sürmüştü. Yazarı yurt dışında bulundu-ğundan, yayınevi sorumluları sürekli mahkemeye taşındı, yargıç önüne çıktılar. Bir genel seçim dönemine girilip, arkasından bir ikti-dar değişikliğinden olacak, dava düşürüldü. O yıllarda adını şimdi anımsayamadığım bir profesörun kitap hakkındaki bilirkişi raporunu göndermişlerdi. Kitabın sakıncalı oluşunu rapor eden yazıdan şu dü-şünceyi belirten ifadeyi hiç unutmayacağım:
“Yazar, romanında Adana’dan Erzincan çevresinden bazı örnekleme-lerle Ermenilerin de Türkleri öldürdükleri ve onlara yaptıklarından sözet¬miş. Ama, Türklerin Ermenilere yaptıklarına daha fazla yer ver-miş bulunmaktadır.”
Bu söylemden şöyle bir anlam çıkmaz mı? “Evet, Türkler Ermeni-leri öldürdü kabul, ama yazarın bunu anlatması, fazla vurgu yapması sakıncalıdır.” Yani ne demek oluyor? Yazarın, çocukluğundan beri, kendini bildi bileli köyünde, çevresinde savaşlı yıllara dair anlatılan-ları ve olayların içinde yaşamış en yakınlarından duyup işittiklerini romanında kullanmış olması, “devletin-milletin bütünlüğüne”, ulusal onurumuza zarar mı veriyordu? Onun için mi kitap sakıncalı bulun-muş ve yazarı, yayımcısı hakkında dava açılmıştı?

Tarihçi ve arkeolog kökenli bir yazar olarak tarihsel olayları yargı-lamak benim işim olamaz; ben tarihsel araştırma ve incelemelerimde olayların çıkışının yaşanmış zamanın öznel ve nesnel koşullarında gerçek nedenleri, nasıl geliştikleri üzerinde diyalektik yaklaşımla se-bep-sonuç bağlantıları kurmaya ve sonuçların uzantılarını keşfetmeğe çalışırım. Avrupamerkezci tarih anlayışı ve yöntemlerinin çoğuna karşıyım. Yönetenlerinki değil; yönetilenlerin, yani halk toplulukları-nın tarihi beni daha çok ilgilendirir. Çünkü gerçekte yönetenlerin ta-rihini belirleyen de yönetilenlerdir.

Benim anlayışımda, içinde bulunduğumuz zaman da tarihin bir parçasıdır: Toplum olarak , birey olarak, hatta devlet olarak çok ya-rarlı doğruları ve büyük yanlışları yaşayarak, tarihin bize en yakın anını, yani şimdiyi tanıdığımız ve ona damgamızı vurduğumuz gibi; tarihin bize uzak anlarını, yani geçmişimizi de doğru ve yanlışlarımız, yiğitlik ve kahpeliklerimizle tanımak/tanımlamak ve yüksünmeden onlarla yüzleşmek çağdaş insan ve demokratik birey ve toplum ol-manın gereğidir.

Tarih yazımına gelince; eğer alttakilerin, yani yönetilen çoğunlu-ğun tarihi yazılırsa, üsttekilerin, yani egemen yönetimi tutan ulus ve dinsel inancın tarihi gerçek anlamını kazanır. Bu yapılmadıkça, Türk tarihi de İslam tarihi de gerçeklikten uzak kalmayı sürdürecek ve yeni kuşaklara bilimsel doğruları aktarma görevi yerine getirilmemiş ola-caktır.

Kuşkusuz burada bir tarihsel araştırma ve inceleme yapıtı üzerinde konuşmuyoruz; sözkonusu olan bir romandır. Ayrıca, bu romanda anlatılan tarihsel Ermeni olaylarından bazı yerel ayrıntılar ya da kesit-ler, Alevi inançlı bir köy toplumunun tapınma ritüelleri içinde, yani Görgü Cemi’ndeki sorgulamalarda, kabahat olarak algılanarak mey-dana dökülenler, itiraflar, eleştiri ve özeleştirilerdir. Yaşanmış olaylar bu kurgu içerisinde verilmiştir.
Elinizdeki “Savaşlı Yıllar/Çileli Günler” bir tarih kitabı olmadığı gibi, sadece belirli bir dönemin olaylarını, kişilerini anlatan tarihsel roman da değildir. Ama yeri geldikçe ilgi bağı kurularak, yakın ve uzak geçmişimizden bazı önemli tarihsel olaylardan da sözedilip irde-leniyor. Ayrıca tarihsel roman yazımında da çok, ama çok dikkatli olmak gerekir; tarih değil de roman yazıyorsunuz diye gerçek olayları saptırmak ya da tam tersine çevirmek, dönem içinde yaşanılmayan ve yaşanılması olasılık dışı olaylar yaratmak hakkına sahip olamazsınız. Tarihsel roman ya da oyun kurgulamak başka bir şeydir; gerçek ta-rihsel olayları tersine çevirerek, yatağından saptırıcı olaylar yaratıp farklı biçimlendirmek başka bir şeydir; belli bir amaca yöneliktir ya da belirli bir düşünsel ve siyasal akıma hizmettir. Büyük yanlıştır; ta-rihe, insanlığa ihanettir.

Romanımda, inançlarını ortak yaşama geçirmiş; yönetimi, adaletin suçlama, yargılama, cezalandırma ve aklanma veya bağışlanma sü-reçlerini bu inançlarının uygulamalarına bağlamış; tapınçlarından, yeme-içmelerine ve çalışmalarına dek ortaklaşalık ve özeleştiri ilkele-riyle yaşayan bir kırsal toplumun savaşlar içinde geçen yılları anlatı-lıyor. İnancının gerektirdiği özyönetim ve adalet anlayışı içinde ortak üretip, aralarında eşit üleşen, kendine yetme çabasıyla ayakta duran; kusuru hep kendinde arayıp toparlanması, ayağını yorganına göre uzatması gerektiğine inandırılmış barışçıl, ama edilgen bir ahlak ve dirlik-düzenlik anlayışına sahip Alevi köylük yerinde savaşlı yıllar!
Alevilerin toplu tapınması olan görgü cemlerinde, dâr meydanında hiç bir can yapmış olduğu bir kusuru-kabahatı saklayamaz; “heybe-sinin her iki gözünü boşaltır ve döktüğünü doldurmak ağlattığını gül-dürmek zorunluğu” vardır. Bu tören boyunca edeb erkân içinde diz kurmuş kıpırdamadan oturan ve dâr çekenlerin yorgunluklarına ortak olan cemaattan sorulurlar. Cemde bulunanlar toptan razılık vermeden dârdan inemezler. Kitabın bu birinci bölümünde Boyveren canların itirafta bulunduğu, yani heybelerinden boşalttıkları ya da Pir huzu-runda kendilerini savunmak için anlattıkları olaylar ayrıntılanır: 1900’lerin başından itibaren, korkunç ve yürekler burkan olaylar; Makedonya, İstanbul, Adana, Sivas ve Erzincan’dan savaş olayları, terör, şiddet, ve ölümlerden kesitler! Köy Erzincan’dan, Kemah-Eğin ve Arapkir üzerinden Harput’a (Elazığ) giden yol üzerinden bulundu-ğundan, 1915 yazında tanık oldukları ve içinde yaşadıkları Ermeni sürüşü sırasında yapılan yağmalar, baskı, saldırı ve kırımlar anlatılır.
Büyük çapta görgü tanıklarına dayandırılan olayları üçüncü kişi (o) gibi gözleyip izleyerek verirken, birden çocukluğumdan, çiftçilik-çobanlık günlerimden anılarla, veya doğrudan günümüzden birinci kişi (ben) olarak da anlatmayı denedim. Bazan ikisini içiçe vermek-ten de çekinmedim. Örneğin Mılla İsmail, Büyük Ocak tekkesi ceme-vinde ya da “tahtalı odasında” bir sohbette köyümüzün kurucusu ev-liyanın, Şeyh Hasan Onar’ın yüce erdemlerini ve kerametlerini anla-tırken, sanki birkaç saniyelik suskunluğundan yararlanmışçasına yetmiş yıl sonrasına gelip kız torununun oğlu olarak, İstanbul AKM salonlarının birinde aynı evliyanın tarihsel kişiliği üzerinde teypli ve slayt gösterimli anlatım ve bilimsel yorumlara geçiyorum. Ya da Kaf-kas ülkelerinden birinde çok değişik bir savaş tutsaklığını yaşamakta olan Vakarlı Mehmet’in ve köylüsü Kopulu Hüseyin’in tartıştıkları konunun içine girerek, oniki-onüç yaşlarındayken katıldığım bir “te-zek vurumu” imecesini sergilemekten kendimi alamadım. Kısacası çocukluk, yeniyetmelik ve yetişkin dönemlerimin tüm uyumlu ve uyumsuzluklarıyla, tutkuları ve çelişkileriyle, yazarı olarak kendim de romanın kişilerinden biriyim.

Zaman zaman insanın sekso-psikolojik karmaşıklığını olabildiğin-ce açık, yalın ve saklantısız, yani büyük sözcük ve kavramların arka-sına gizlenmeden verme denemesine girişirken, Ermeni yağmasından kaynaklanan sermayesiyle bezirganlaşan kasabalı tefeci Taşkal Ra-sim’in köylüleri nasıl iliklerine kadar sömürdüğünü sergileyerek açık diyalektik vurgulamalar ihmal edilmedi kuşkusuz. Yalnız Taşkal mı? Fırsatçılar, koruma gözleme altında emek sömürenler; bir iki çuval un-bulgur karşılığında bağ-bahçe kapatanlar, tarlalara el koyanlar; yetkililerle çeşitli yollarla yakınlıklar kurup cami imam hatipliğine atanarak veya yerel yönetimlerde birer devlet memurluğu, katiplikler bulup savaşa gitmeyenlerden boş meydanlarda at oynatarak varsılla-şanlar, hepsinden örneklere rastlayabilirsiniz bu çalışmada. Ve efsa-neleşen, ama sözde üstlendiği köyün namusunu koruma görevine ihanet eden Eşkıya Sefer’in çiftlikleri, konakları soyma maceraları.

Çok büyük çoğunluğu yaşanmış, ama yer ve zaman birlikteliği olmayan öyküler çok kez kendi içlerinde bağımsız olarak işlenmek-tedir. Kişilerin köken birliğinden ve yakından uzaktan düğüm atma-lar, bazan ancak hissedilebilen bağlarla; dışavurumlar, geriye dönüş-ler, geleceğe atlamalar, çağrışımlar gibi biçimsel denemelerle bütün-lüğe ulaştırma çabasına giriştim. Özdeki birbirinden ayrılmaz bütün-lük ise, toplumun geçmişi, şimdisi ve geleceğini etkileyen savaşlı yıl-lar tragedyasıdır. Hemen hepsi, köyümde benim ve benden önceki kuşağın duyup işittiği ve bildiği yaşanmış gerçek olaylar ve olayları yaşayan, yaratan gerçek kişilerdir. Ancak yanlış algılanma ve anla-şılmalar nedeniyle kimse rahatsız olmasın diye isimlerin, daha doğru-su lakapların çoğunu değiştirme gereği duydum. Köyde aynı adı taşı-yan okadar çok kişi vardır ki, romandan zaten bu anlaşılır; örneğin, onlarca Mehmet adını taşıyan kişileri ancak lakaplarıyla ayırdedilebi-liriz.

“Savaşlı Yıllar/ Çileli Günler” tarihsel ile güncelin birleştirildiği, bireyin değil, toplumun romanı. Alışılmış roman yazımı düzeninden farklı bir denemeye girişildiğinden ve zaman boyutlamasındaki yön-tem değişikliğinden dolayı, ille de tek bir sonuç arama isteği ve böyle bir çabaya girme gerekmiyor bu roman için. Ben Eşkıya Sefer’in ka-çınılmaz sonu ile romanıma noktayı koydum, ama okuyucu isterse arzu ettiği bir öyküyü seçip kafasında geliştirerek, değişik sonlamalar yapabilir. Çünkü savaşlı yıllarda olup bitenler yazmakla tükenmez ki.
Kitabın yazarı, “Savaşlı Yıllar/Çileli Günler”in tamamını, on beş yıl sonra okuyucuyla buluşturabilmenin mutluluğunu yaşamaktadır. Hizmeti geçenlere teşekkürlerimi sunuyorum

İsmail Kaygusuz
Mart 2006, Londra

 

Kitabın devamını buradan okuyabilirsiniz...